Students can Download Sanskrit Lesson 7 अभयदायिनी – आधुनिकनाटकम् Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.
Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 7 अभयदायिनी – आधुनिकनाटकम् (वीरनारी)
अभयदायिनी – आधुनिकनाटकम् Questions and Answers, Summary, Notes
अभ्यासः
I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत ।
प्रश्न 1.
केळदी साम्राज्यस्य महाराज्ञी का?
उत्तरम्
केळदी साम्राज्यस्य महाराज्ञी चन्नम्मा ।
प्रश्न 2.
चन्नम्मायाः पतिः क?
उत्तरम्
चन्नम्मायाः पतिः सोमशेखरनायकः ।
प्रश्न 3.
राजारामस्य पिता कः?
उत्तरम्
राजारामस्य पिता शिवाजीमहाराजः ।
प्रश्न 4.
युवराजस्य विद्याभ्यासः कुत्र प्रवर्तते ?
उत्तरम्
युवराजस्य विद्याभ्यास: गुरुकुले प्रवर्तते।
प्रश्न 5.
लोके सदा किं शाम्यतु ?
उत्तरम्
लोके वैरं. शाम्यतु ।
II. रिक्तस्थानं पूरयत
- प्रजाहितमेव राजहितम् इति सदाहं भावयति।
- शरणागताय अभयं दीयताम् ।
- केळदीराज्यस्य प्रजाः सुखेन वसन्तु ।
- शरणागतं रक्षितुं सर्वस्वं परित्यक्षामः ।
III. घटनानुसारं क्रमशः लिखत ।
- युद्धे मोगलसैन्यं पराजितम् ।
- राजारामः चन्नम्मां शरणमागतः ।
- चन्नम्मा केळदीसंस्थानस्य महाराज्ञी आसीत् ।
- स्वामिसन्देशं आदाय औरङ्गजेबस्य दूतः प्राप्तः।
उत्तरम्
3, 2, 1, 4
IV. विरुद्धार्थकं पदं लिखत ।
- विलम्बः × अविलम्बः
- सुखदा × दुःखदा ।
- अनामयः × आमयः
- शूरः × कातरः ।
V. सन्धिं विभज्य नाम लिखत ।
- पुत्रोऽहम् = पुत्रः + अहम् → विसर्गसन्धिः, पूर्वरूपसन्धिः ।
- भवतीति = भवति + इति → सवर्णदीर्घसन्धिः ।
- एतदुपरि = एतत् + उपरि → जश्त्वसन्धिः ।
- अस्मन्मित्रम् = अस्मत् + मित्रम् → अनुनासिकसन्धिः ।
VI. वाक्ये विद्यमानं कृदन्तपदं चित्वा प्रत्ययस्य नाम लिखत।
1. दूतात् पत्रं गृहीत्वा वाचयति ।
गृहीत्वा – क्त्वान्ताव्ययम् ।
2. स्वामिसन्देशं सः आनीतवान् ।
आनीतवान् – क्तवतु प्रत्ययः, भूतकृदन्तः ।
VII. विग्रहवाक्यं विलिख्य समासनाम लिखत ।
- प्रजाहितम् – प्रजाभ्यः हितम् → चतुर्थी तत्पुरुषसमासः ।
- केळदीराज्यम् – केळदी इति राज्यम् → कर्मधारयसमासः ।
- देशान्तरम् = अन्य देशः → अव्ययीभावसमासः।
- धनधान्यतैललवणानि-धनं च धान्यं च तैलं च लवणं च → द्वन्द्वसमासः।
VIII. लघूत्तराणि लिखत ।
प्रश्न 1.
कुमारबसवस्य विद्याभ्यासविषये पुरोहितः राज्ञीं किम् अवदत् ?
उत्तरम्
कुमारबसवस्य विद्याभ्यासविषये पुरोहितः राज्ञी एवम् अवदत् – “वत्से महाराज्ञि, वत्सस्य युवराजस्य विद्याभ्यासः गुरुकुले प्रवर्तते। देवभाषायां च शिक्षणं गुरवः सम्यक् कुर्वन्ति। अस्त्रेषु शस्त्रेषु अश्वारोहणे गजारोहणे च निष्णाताः कुमारं शिक्षयन्ति। काव्ये कुमारस्य महत्यासक्तिः । स्वयं तेन सुभाषितानि रचितानि” इति ।
प्रश्न 2.
औरङ्गजेबेन प्रेषिते’ सन्देशपत्रे किं लिखितम् ?
उत्तरम्
औरङ्गजेबेन प्रेषिते सन्देशपत्रे एवं लिखितम् – “स्वस्ति। भारतवर्षस्य चक्रवर्ती औरङ्गजेबः केळदीराज्यस्य महाराज्ञीम् अभिनन्द्य सस्नेह सन्दिशति। भवत्याः शौर्यस्य कथा श्रुता। अल्पीयसी सेना अस्माकं महतीं सेनां पराजितवती। तत्र भवत्याः कौशलमेव कारणम्। भवत्याः राज्यस्य स्वतन्त्रताम् अनुमन्यामहे । मैत्री चावयोरस्तु । राजारामः क्षान्तोऽस्माभिः। केळदीराज्यस्य प्रजाः सुखेन वसन्तु ।
प्रश्न 3.
प्रजाभिप्रायं स्वीकृत्य चन्नम्मा राजारामं किम् अब्रवीत् ?
उत्तरम्
प्रजाभिप्रायं स्वीकृत्य चन्नम्मा राजारामम् एवम् अब्रवीत् – “यथा प्रजाः आदिशन्ति तथा आचरामि। राजपुत्र राजाराम, दत्तं भवते अभयम्।
शरणागतं रक्षितं सर्वस्वं परित्यक्षामः । इयमस्माकं प्रतिज्ञा” इति।
IX. यथानिर्देशम् उत्तरं लिखत ।
1. किन्तु भवन्तं परिश्रान्तं पश्यामि ।
कः पाठः ? अभयदायिनी इति पाठः ।
का अवदत् ? राज्ञी चन्नम्मा अवदत् ।
अत्र परिश्रान्तः कः ? अत्र परिश्रान्तः राजारामः।
2. भवतु अस्माकं महाराज्ञी अभयदायिनी ।
कः पाठः ? अभयदायिनी इति पाठः।
के अवदत् ? सर्वे सभासदः अवदन् ।
महाराज्ञी का? महाराज्ञी चन्नम्मा ।
3. शरणागतरक्षणं धर्मः, इति अस्माकं श्रद्धा ।
कः पाठः ? अभयदायिनी इति पाठः ।
का अवदत् ? राज्ञी चन्नम्मा अवदत् ।
शरणागतः कः ? शरणागतः राजारामः ।
X. दशवाक्यैः उत्तरं कर्नाटकभाषया, आङ्ग्लभाषया संस्कृतभाषया वा लिखत ।
प्रश्न 1.
चन्नम्माराजारामयोः सम्भाषणं लिखत ।
उत्तरम्
Keladi kingdom was a famous region in Karnataka. King Somashekaranayaka started ruling this kingdom. After his death his wife channamma started ruling this (Keladi) kingdom. She treated her subjects, as a mother who looks after her children and fulfilled their needs. At that time King Aurangazeb of Mughal dynasty conquered the kingdom of Chatrapathi Shivaji. Shivaji’s son Rajarama ran away from the state and approached the Queen of Keladi Rani Channamma and said like this – “I am the son of Chatrapati Shivaji, my brother has been killed by the Moghuls. I am left alone to suffer in miseries, so I decided to take shelter in your kingdom Please protect me’. Then the queen consoled and said him like this – “Your father was the friend of our state in the past years, so I will protect you from the Moghuls.
प्रश्न 2.
पराजयं प्राप्तः मोगल चक्रवर्ती किमिति सन्देशं प्रेषयति ?
उत्तरम्
Channamma gave protection from fear (3742) to Rajarama. Then she defeated the Moghul army. Thus she glorified her name and fame. Defeated Emperor Aurangazeb send a message to the Queen Channamma. In that letter he said like this – “We heard about your noble courage. Your small army defeated our huge army. We are happy by your courage. We will accept your solidarity and freedom (liberty). We wish to continue our friendship. Rajarama forgiven by us. Let the subjects of Keladi be glad and happy. Like this Queen Channamma carved place for herself amongst the great personalities of India.
इतरप्रश्नाः
I. सूक्तम् उत्तरं चित्वा लिखत ।
प्रश्न 1.
केळदीसंस्थानम् अस्मिन् राज्ये वर्तते ।
(a) कर्नाटक
(b) केरल
(c) आन्ध्र
(d) गोवा
प्रश्न 2.
एषः शिवाजीपुत्रः ।
(a) रामराजः
(b) राजारामः
(c) रामकृष्णः
(d) राजमणिः
प्रश्न 3.
एषा सोमशेखरनायकस्य भार्या आसीत् ।
(a) चन्द्रिका
(b) चम्पका
(c) चन्नम्मा
(d) चन्द्रकान्ता
प्रश्न 4.
एषः यवनचक्रवर्ती आसीत् ?
(a) मुहम्मद्
(b) खासिम्
(c) जब्बार
(d) औरंगज़ेबः
प्रश्न 5.
आमयः – शब्दस्य अर्थः अयं भवति
(a) रोगः
(b) निरोगः
(c) रोगी
(d) निरोगी
प्रश्न 6.
विद्वान् एच्.वि. नागराजरावः अस्मिन् वर्षे जन्म लेभे।
(a) 1941
(b) 1942
(c) 1943
(d) 1944
प्रश्न 7.
अत्र समूहेतरपदम् इदं अस्ति ।
(a) सोमशेखरनायकः
(b) चन्नम्मा
(c) कुमारबसवः
(d) बसवेश्वरः
प्रश्न 8.
‘राज्ञी’ शब्दस्य पुंलिङ्गरूपम् इदं भवति।
(a) राजा
(b) युवराजः
(c) महाराजः
(d) राजारामः
प्रश्न 9.
‘रुच्’ धातोः ईप्सितार्थे कर्तृपदस्य एषा विभक्तिः भवति ।
(a) द्वितीया
(b) तृतीया
(c) चतुर्थी
(d) पञ्चमी
प्रश्न 10.
‘वसन्तु’ अत्र एषः लकारः विद्यते ।
(a) लट्
(b) लोट
(c) लृट्
(d) लङ्
II. श्लोकस्य तात्पर्यं लिखत ।
प्रश्न 1.
काले वर्षतु वासवो वसुमती स्यात्सस्यपूर्णा सदा
लोके शाम्यतु वैरमस्तु सुखदा मैत्री प्रजानां मुदे ।
वाणी वेदमयो जगत्सु सकलेवास्तां प्रतिष्ठापिता
भक्तिर्भूतपतौ तनोतु कुशलं नृणां समेषां भुवि।।
उत्तरम्
Lord Indra should pour the rain on time properly. Earth should be looking more beautiful at all times with greenery. Let enmity (will) be destroyed. Let everyone be glad and happy. Let Samskritha language be spread everywhere in the world. Let everyone be faith (with devotion) with the king. Let all be prosperous in this world.
Introduction:
‘अवस्थानुकृतिर्नाटकम्’ these are the words of Pandit Dhananjaya, the composer of the book ‘दशरूपक’ He meant that a Drama which is a combination of humour, figures of speech and nine rasas. This lesson is a part chosen from the book ‘रूपकचतुष्टयी’ composed by Vidwan H.V. Nagaraj Rao. Vidwaan H.V. Nagarajarao was born in 1942 A.D. He was a Mysorean. Some of his works are 1) भल्लटशतकम्, 2) सूक्तिद्विशती and 3) रूपकचतुष्टयी etc. He was honoured by Kendra SahityaAcademy Award and Rashtrapathi Award.
पीठिका
‘अवस्थानुकृतिर्नाटकम्’ इति नाटकस्य लक्षणं दशरूपके धनञ्जयेन उक्तम् । रूपकभेदेषु नाटकम् अन्यतमम् । प्रस्तुतम् ‘अभयदायिनी’ इति नाटकं विदुषा हेच्.वि. नागराजमहोदयेन विरचितात् ‘रूपकचतुष्टयी’ इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्।
कविकाव्यविचारः
- कविः – एच्.वि. नागराजराव् ।
- प्रदेशः – मैसूरुनगरम् ।
- कालः – क्रि. श. 1942 तमे वर्षे जननम् ।
- कृतयः – भल्लटशतकम्, सूक्तिद्विशती, रूपकचतुष्टयी इत्याद्याः ।
- प्रशस्तयः – केन्द्रसाहित्यअकाडमिपुरस्कारः। राष्ट्रपति पुरस्कारः ।
अभयदायिनी – आधुनिकनाटकम् Summary in Kannada
अभयदायिनी – आधुनिकनाटकम् Summary in English
Keladi kingdom was a famous region in Karnataka. King Somashekaranayaka started ruling this kingdom. After his death, his wife channamma started ruling this (Keladi) kingdom. She treated her subjects, as a mother who looks after her children and fulfilled their needs. At that time King Aurangazeb of Mughal dynasty conquered the kingdom of Chatrapathi Shivaji. Shivaji’s son Rajarama ran away from the state and approached the Queen of Keladi Rani Channamma and said like this — “I am the son of Chatrapati Shivaji, my brother has been killed by the Moghuls. I am left alone to suffer in miseries, so I decided to take shelter in your kingdom Please protect me’. Then the queen consoled and said him like this – “Your father was the friend of our state in the past years, so I will protect you from the Moghuls.
Channamma gave protection from fear (3724) to Rajarama. Then she defeated the Moghul army. Thus she glorified her name and fame. Defeated Emperor Aurangazeb send a message to the Queen Channamma. In that letter he said like this – “We heard about your noble courage. Your small army defeated our huge army. We are happy by your courage. We will accept your solidarity and freedom (liberty). We wish to continue our friendship. Rajarama forgiven by us. Let the subjects of Keladi be glad and happy. Like this Queen Channamma carved place for herself amongst the great personalities of India.
अभयदायिनी – आधुनिकनाटकम् Summary in Sanskrit
सारांशः
केळदीसंस्थानस्य सोमशेखरनायकस्य भार्या चेन्नम्मा। पत्युः मरणानन्तरं सा राज्यभारम् अवहत् । सा आत्मनः प्रजाः पुत्रान् इव पर्यपालयत् । तस्मिन् समये मोघलचक्रवर्ती औरङ्गजेबस्य आक्रमणात् भीतः छत्रपति शिवाजीमहाराजस्य पुत्रः राजारामः चन्नम्मा शरणमागतः। तदा राजारामः राज्ञीम् एवम् अवदत् ‘प्रजापरिपालकस्य शिवाजीमहाराजस्य पुत्रोऽहं राजारामः राज्ञी प्रष्टुमिच्छामि’ इति। तदा चन्नम्मा अवदत् – स्वागतं राजपुत्राय अस्मद्राज्यस्य मित्रमासीन्महाराजः शिवाजीप्रभुः इति। तदा राजारामः प्रत्यवदत् – शिवप्रभोः निधनानन्तरं औरङ्गजेबः ममाग्रज हत्वा अस्मद्राज्यम् आक्रान्तवान् । मोघलसेनाः मां हन्तुकामाः प्राप्ताः । अतः अहं शरणम् आगतः, रक्षमाम् इति।
राज्ञी चन्नम्मा तस्मै अभयं दत्वा, शत्रुभिः सह प्रयुघ्य शत्रून् पराजित्य विजयमालां धृतवती। तदा पराजयं प्राप्तः मोघलचक्रवर्तिः एवं सन्देशं प्रेषयति – ‘भवत्याः शौर्यस्य कथा श्रुता । अल्पोयसी सेना अस्माकं महतीं सेनां पराजितवती। तत्र भवत्याः कौशलमेव कारणम्। वयम् अतीव सन्तुष्टाः । भवत्याः राज्यस्य स्वतन्त्रताम् अनुमान्यामहे। आवयोः मैत्री भवतु । राजारामः क्षान्तोऽस्माभिः। केळदीराज्यस्य प्रजा सुखेन वसन्तु’ इति।