Fazal

Students can Download Sanskrit Vyakaran पत्रलेखनम् 2nd PUC Sanskrit Textbook Answers, helps you to revise complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Workbook Answers Vyakaran पत्रलेखनम्

Students can Download Sanskrit Vyakaran क्रियापदानि 2nd PUC Sanskrit Textbook Answers, helps you to revise complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Textbook Answers Vyakaran क्रियापदानि

Students can Download Sanskrit Vyakaran समासः 2nd PUC Sanskrit Textbook Answers, helps you to revise complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Textbook Answers Vyakaran समासः

अनेकानि नामपदानि मिलित्वा एकं पदं भवति चेत् समासः भवति। प्रथमपदवीपूर्वपाठ्ये, तत्पुरुष द्वन्द्व-बहुव्रीहिसमासाः प्रदत्ता। अस्मिन् वर्षे कर्मधारय-द्विगु-अव्ययीभावसमासाः प्रस्तूयन्ते।

Compound words are formed by joining together nouns so as to express various relations. Dwandwa and Bahuvrihi compounds were dealt with in the first PUC text book. This year you are going to study Karmadharaya, Dvigu and Avyayibhava. :

1) कर्मधारयसमासः
प्रायः कर्मधारयसमासे उत्तरपदार्थः प्रधानः भवति। एकाधिकरण- तत्पुरुषः एव कर्मधारयः। अर्थात् पूर्वोत्तरपदयोः समाना विभक्तिः भवति। अत्र अष्टौ भेदाः। यथा –

As “तत्पुरुषः समानाधिकरणः कर्मधारयः” If the two words in the vigrahavakya are in the same case, then it is Karmadharaya. Probably, in Karmadharaya Samasa the second half of the samasa (उत्तरपदार्थ) is prominent.

१) विशेषणपूर्वपदकर्मधारयः
अस्मिन् समासे पूर्वपदं विशेषणवाचकम्, उत्तरपदं च विशेष्य वाचकं भवति ।
उदा- प्रिया चासौ सखी च प्रियसखी।
एवमेव,
नीलानि च तानि उत्पलानि च = नीलोत्पलानि ।
महान् च असौ राजा च = महाराजः।
गम्भीरश्च असौ नादश्च – गम्भीरनादः।
कृष्णः च असौ सर्पश्च = कृष्णसर्पः ।

२) विशेषणोत्तरपदकर्मधारयः
अस्मिन् विशेषणवाचकं पदम् उत्तरपदमिति विशेषः ।
उदा- नरः च असौ अधमः च = नराधमः।
वैय्याकरणः च असौ खसूचिश्च वैय्याकरणखसूचिः। (खसूचिः – आकाशदत्तदृष्टिः)

३) विशेषणोभयपदकर्मधारयः
अत्र पूर्वपदम् उत्तरपदं च विशेषणवाचकं भवतः ।
उदा- शीतं तत् उष्णं च = शीतोष्णम् ।
हृष्टाश्च ते पुष्टाश्च = हृष्टपुष्टाः (गावः)

४) उपमानपूर्वपदकर्मधारयः
अत्र पूर्वपदम् उपमानवाचकम्, उत्तरपदम् उपमेयवाचकं भवति।
उदा- हिम इव शीतलः = हिमशीतलः।
कुसुमम् इव कोमलम् = कुसुमकोमलम् ।
चन्द्रः इव मुखम् = चन्द्रमुखम्।

५) उपमानोत्तरपदकर्मधारयः
उत्तरपदम् उपमानवाचकं चेत् पूर्वपदम् उपमेयवाचकं भवति।
उंदा- नरः सिंहः इव = नरसिंहः।
पुरुषः व्याघ्रः इव = पुरुषव्याघ्रः।
राजा ऋषिः इव = राजर्षिः।

६) अवधारणपूर्वपदकर्मधारयः
अवधारणं नाम नियमनम् इतरव्यावृत्तिः।
उदा- शोक एव अग्निः शोकाग्निः।
शोकभिन्न अग्निर्नास्ति इत्यर्थः ।
एवमेव,
मुखम् एव चन्द्रः = मुखचन्द्रः।
तपः एव धनम् = तपोधनम्।
विद्या एव धनम् = विद्याधनम् ।

७) मध्यमपदलोपी समासः –
अत्र समस्तपदे मध्यमपदं लुप्यते।
उदा- शाकप्रियः पार्थिवः = शाकपार्थिवः। (अत्र प्रिय इति मध्यमपदं लुप्तम्)
देवपूजकः पुरुषः = देवपुरुषः ।
पर्णनिर्मिता कुटी = पर्णकुटी।

८) सम्भावनापूर्वपदकर्मधारयः
सम्भावना च उत्प्रेक्षा। सं भावयति इति सम्भावना, कल्पयति इति यावत्।
उदा- अश्वत्थ इति वृक्षः = अश्वत्थवृक्षः।
कलिङ्ग इति देशः = कलिङ्गदेशः।
गङ्गा इति नदी = गङ्गानदी।

2) द्विगुसमासः
“सङ्ख्या पूर्वो द्विगुः।” पूर्वपदं सङ्ख्यावाचकं भवति। समस्त पदं प्रायः एकवचने भवति।

A compound word with numeral adjective is द्विगु समास.
यथा –
i) पञ्चानां वटानां समाहारः = पञ्चवटी।
ii) चतुर्णां युगानां समाहारः = चतुर्युगम् ।
iii) नवानां रात्रीणां समाहारः = नवरात्रम् ।
iv) सप्तानां पदानां समाहारः = सप्तपदी।
v) पञ्चनां गवां समाहारः = पञ्चगवम् ।
vi) त्रयाणां भुवनानां समाहारः = त्रिभुवनम् ।

विशेष – तद्धितप्रत्यययोगेन क्वचित् रूपम् अन्यथा भवति। सः तद्धितार्थद्विगुः इति कथ्यते।
उदा- षण्णां मातृणाम् अपत्यं पुमान् = षाण्मातुरः (षण्मुखः)
द्वयोः मात्रोः अपत्यं पुमान् = द्वैमातुरः (विनायकः)

3) अव्ययीभावसमासः
अत्र पूर्वपदार्थस्य प्राधान्यम्, अस्मिन् समासे पूर्वपदेन अव्ययेन सह उत्तरपदं समस्यते। समस्तपदं च अव्ययं भवति।
अत्र प्रसिद्धाः अव्ययीभावसमासाः निरूप्यन्ते।
अकारान्तः आकारान्तो वा अव्ययीभावः, अकारान्त-नपुंसक-लिङ्गशब्दस्य एकवचनमिव रूपं भजते।

An Avyayibhava compound consists of two members, the first of which is, in most cases, an indeclinable and the second a noun. The whole word is treated like indeclinable. Generally, the meaning of the first word is more important, known as ‘Avyayibhava’.
उदा- कृष्णस्य समीपम् = उपकृष्णम् ।
शालायाः समीपम् = उपशालम् ।

इकारान्तः ईकारान्तो वा अव्ययीभावः वारिशब्दस्य एकवचनमिव रूपं भजते।
उदा- शक्तिम् अनतिक्रम्य = यथाशक्ति।
मतिम् अनतिक्रम्य = यथामति।
आकन्याकुमार्याः = आकन्याकुमारि।

उकारान्तः, ऊकारान्तः, ओकारान्तः वा अव्ययीभावः मधुशब्दस्य एकवचनमिव रूपं भजते।
उदा- वस्तूनाम् अभावः = निर्वस्तु।
वधू वधू प्रति = प्रतिवधु ।
दिने दिने = प्रतिदिनम्
गोः समीपम् = उपगु।

Students can Download Sanskrit Vyakaran कृदन्ताः 2nd PUC Sanskrit Textbook Answers, helps you to revise complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Textbook Answers Vyakaran कृदन्ताः

Students can Download 2nd PUC Sanskrit Previous Year Question Paper March 2019, Karnataka 2nd PUC Sanskrit Model Question Papers with Answers help you to revise complete Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Previous Year Question Paper March 2019

अङ्काः 100
समय : 3 घण्टा 15 निमेषाः।

I. एकवाक्येन संस्कृतभाषया उत्तरं लिखत। (10 × 1 = 10)

प्रश्न 1.
विश्वस्य मातरः काः?
उत्तर:
विश्वस्य मातरः सर्वा जगत्पापहराः नद्यः।

प्रश्न 2.
परदुःखेन के अत्यन्तदुःखिनः भवन्ति?
उत्तर:
परदुःखेन साधवोऽत्यन्तदुःखिनः भवन्ति ।

प्रश्न 3.
माकन्दिका नाम नगरी कुत्र अस्ति?
उत्तर:
जाह्नवीतटे माकन्दिका नाम नगरी अस्ति।

प्रश्न 4.
मृगपोतकस्य नाम किम्?
उत्तर:
मृगपोतकस्य नाम दीर्घापाङ्गः।

प्रश्न 5.
राणाप्रतापस्य अश्वस्य नाम किम्?
उत्तर:
राणाप्रतापस्य अश्वस्य नाम चेतकः इति।

प्रश्न 6.
महाश्वेता के प्रति स्ववृत्तान्तं कथयति?
उत्तर:
महाश्वेता चन्द्रापीडं प्रति स्ववृत्तान्तं कथयति।

प्रश्न 7.
शान्त्याः पत्युः नाम किम्?
उत्तर:
शान्त्याः पत्युः नाम सुन्दरः।

प्रश्न 8.
कः कर्णस्य रक्तं अपिबत्?
उत्तर:
वज्राख्यः कृमिः कर्णस्य रक्तम् अपिबत्।

प्रश्न 9.
अर्थान् कथं चिन्तयेत्?
उत्तर:
अर्थान् बकवत् चिन्तयेत्।

प्रश्न 10.
कृष्णशास्त्रिणां माता का?
उत्तर:
कृष्णशास्त्रीणां माता श्रीमती शङ्करम्मा।

II. द्वित्रैः वाक्यैः संस्कृतभाषया कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा उत्तरं लिखत। (पञ्चानामेव) (5 × 2 = 10)

प्रश्न 11.
भारतवर्षस्य प्रसिद्धपञ्चनदीनां नामानि लिखत।
उत्तर:
गङ्गा, यमुना, सरस्वती, सिन्धुः, चन्द्रभाग आद्याः भारतवर्षस्य प्रसिद्धपश्चनद्यः।

Ganga, Yamuna, Saraswathi, Chandrabhaga and Sindhu are five famous rivers.

प्रश्न 12.
नगरवासिभिः जनैः राक्षसः किम् उक्तः?
उत्तर:
तेन राक्षसेन सम्मुखपतितं यं कमेवं न भक्षितव्यः। जनाः सर्वे तस्मै प्रतिदिनमाहारार्थमेकं मानवं दास्यन्ति इति नगरवासिभिः जनैः राक्षसः उक्तः।

The people of the town told the ogre not to eat anyone who came his way. They told him that they would send one person every day for his food.

प्रश्न 13.
प्रव्राजकः निजान् अनुचरान् किम् उवाच?
उत्तर:
प्रव्राजकः निजान् अनुचरान् गङ्गां गत्वा तत्र अन्तर्वहन्तीं पृष्टंदीपां यां च मञ्जूषां ते पश्यन्ति तां मञ्जूषां गुप्तं तेन साकम् आनेतुम अवदत्। अन्तः ध्वनौ श्रुते अपि सा च न उद्धाटनीया इत्यपि अवदत्।

The monk told his pupils to go to the Ganges, and when they see a box floating with a light on top of it, to bring it to him secretly. He warned them not to open the box even if they heard any noise inside.

प्रश्न 14.
भारतसर्वकारः राणाप्रतापाय कथं गौरवम् असूचयत्?
उत्तर:
महाराणाप्रतापसिंहस्य देशभक्तिः तथा स्वातन्त्र्यसमरे तस्य योगदानस्य स्मरणार्थ भारत गणराज्येन अस्य स्मृतौ मुद्रा, नाण्यकम् प्रकाशितम् वीराधिवीरस्य महाराणाप्रताप सिंहस्य एव आरूढ़चेतक-विग्रहः संसदीय भवनस्य पुरतः संस्थापितः।

In memory of the patriotism of Maharana Pratap and his contribution to the freedom struggle, the Government of India has issued a postage stamp and a coin. A statue of Maharana Pratap seated on his horse Chetak has been erected in front of Parliament House.

प्रश्न 15.
महाश्वेतायाः वपषि यौवनं कथं पदं कृतम?
उत्तर:
‘अनुरागोदयः’ इति पाठे महाश्वेतायाः यौवनम् एवं वर्णितम् – बाल्यावस्थाम् अतिक्रान्तायाः, महाश्वेतायाः देहे ‘वसन्तकाले मधुमास इब, मधुमास इव नवपल्लवेन, नवपल्लव इव कुसुमेन, कुसुम । इव मधुकरेण, मधुकर इव मदेन, यौवनावस्थाया पदं कृतम्।

The description of the onset of youth in Mahasveta is found in the lesson ‘STORICE:’. As Mahasveta came of age, adolescence bloomed in her body like the ‘madhumasa’ in Vasantha season, like the fresh shoots in madhumasa, of flowers on the new growth, of bees on the flowers.

प्रश्न 16.
वज्राख्यः कीटः किं करोति?
उत्तर:
‘विधिविलखितम्’ इति नाटकभागे ‘वज्रकीटस्य’ चित्रणं वर्तते।
कर्णः शयानस्य गुरोः परशुरामस्य शिरः स्वोत्सङ्गे संस्थापितवान्। तत्समये वज्रकीटः कर्णस्य पीनौ ऊरू स्वचक्षुपुटेन कृन्तन् रक्तं पिबति, मांसं च भक्षयति।
‘विधिविलसितम्’

The Vajrakeeta episode occurs in the play fafeldoRTAG’. Karna places the head of his preceptor on his lap to ensure that he has a sound sleep. At that moment, an insect called Vajra begins to bite the thigh of Karna. It starts eating his flesh and drinking his blood.

प्रश्न 17.
शास्त्रिणाम् औदार्यम् ।
उत्तर:
श्री कृष्णशास्त्रीणां संस्कृताभ्यासः बाल्यादेव तत्पितुः सकाशे एव आरभत। सः बाल्ये पित्रा सह पाठशालां गच्छति स्म। संस्कृतश्लोकाः अमरकोषः, पाणिनेः व्याकरणसूत्राणि निरर्गलतया तस्य मुखान्निस्सरन्ति स्म।

Krishna Sastri learnt Sanskrit from his father from his childhood. He used to go to school with his father. He learnt by heart Samskrita slokas, Amarakosha, and Panini’s grammar.

III. पाठनाम उल्लिख्य श्लोकानाम् अनुवादं कन्नड-आङ्ग्लभाषया वा कुरुत (त्रयाणामेव) (3 x 3 = 9)

प्रश्न 18.
भारतस्यास्य वर्षस्य नवभेदान्निबोधत ।
समुद्रान्तरिता ज्ञेयास्ते त्वगम्याः परस्परम् ।।
उत्तर:
समुद्रस्य यत् उत्तरं, यत् च हिमवद्दक्षिणं, तत् वर्षं भारतं नाम, यत्र इयं प्रजा भारती।

The sub-continent that is to the north of the ocean and to the south of the Himalayas is called Bharata and the people who live here are Bharati (pertaining to Bharata).

प्रश्न 19.
तदेतां वीक्ष्य दुःखं मे जातं भक्तो हि मे भवान् ।
तेनैवमुक्तवानस्मि त्यक्त्वा मौनं भवत्कृते।।
उत्तर:
एतां वीक्ष्य मे तत् दुःखं जातम्। भवान् मे भक्तो हि। तेन भवत्कृते मौनं त्यक्त्वा एवम् उक्तवान् अस्मि।

“So, when I saw her, I was pained, for you are my devotee; and thus it was on your account that I broke my silence and said what I did.”

प्रश्न 20.
कुतो धार्मक्रियाविघ्नः सतां रक्षितरि त्वयि ।
तमस्तपति धर्मांशौ कथमाविर्भविष्यति ॥
उत्तर:

प्रश्न 21.
अस्त्रप्रयोगवेलायां यदा ते सूतभावना।
तदा सर्वाणि चास्त्राणि भवेयुनिष्फलानि हि ॥
उत्तर:

प्रश्न 22.
धनहीनो न हीनश्च धनिकः स सुनिश्चयः।
विद्यारत्नेन यो हीनः स हीनः सर्ववस्तुषु ॥
उत्तर:
धनहीनः न हीनः (धनरहितः न कस्मादपि हीने न भवति) सः धनिकः च सुनिश्चयः। यः विद्यारत्नेन हीनः सः सर्ववस्तुषु हीनः (विद्या विहीनो कनिष्ठः)

A moneyless man is not poor if he has got the riches of learning. A man who has no learning is the poorest, even if he has money.

IV. पाठनाम उल्लिख्य कः कं प्रति अवदत् इति संस्कृतभाषया लिखत (चतुर्णामेव) (4 × 2 = 8)

प्रश्न 23.
त्वं विश्वस्य आर्तिं परिहरसि ।
उत्तर:
इदं वाक्यं ‘परेषामपि रक्ष जीवितम्’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं राक्षसः बकासुरः राजा विक्रमादित्यं प्रति अवदत्।

प्रश्न 24.
भवतु अनिवर्णनीयं परकलत्रम् ।
उत्तर:
इदं वाक्यं ‘शून्या मेऽङ्गुलि’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं राजा दुष्यन्तः प्रतिहरिं प्रति अवदत् ।

प्रश्न 25.
कुत्रापि गत्वा धनं संग्रहिष्यामि ।
उत्तर:
इदं वाक्यं “महाराणाप्रतापः’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं राणाप्रतापः भामशाहं प्रति अवदत् ।

प्रश्न 26.
‘पुण्डरीक इति नाम चक्रे’।
उत्तर:
इदं वाक्यं ‘अनुरागोदयः’ इति पाठात् उद्धृतम् । वाक्यमिदं मुनिबालकः महाश्वेतां प्रति अवदत् ।

प्रश्न 27.
अहो! भग्नप्रतिज्ञोऽस्मि ।
उत्तर:
इदं वाक्यं ‘विधिविलसितम्’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं कर्णः परशुरामं प्रति अवदत्।

प्रश्न 28.
परीक्षार्थम् इतोऽपि समयावकाशः विद्यते।
उत्तर:
इदं वाक्यं ‘कृष्णशास्त्रीमहोदयः’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं कृष्णशास्त्री महोदयः तस्य छात्रं प्रति अवदत्।

V. दशवाक्यैः संस्कृतभाषया कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा उत्तरं लिखत। (पञ्चानामेव) (5 × 5 = 25)

प्रश्न 29.
विक्रमादित्यस्य परोपकारगुणं वर्णयत।
उत्तर:
‘परेषामपि रक्ष जीवितम्’ इति पाठे विक्रमादित्यस्य परदुःखस्पन्दनगुणाः हृदयङ्गमरीत्या निरुपितो वर्तते। एकदा विक्रमादित्यः स्वमन्त्रिषु राज्यभारधुरं निक्षिप्य योगिवेषेण देशं पर्यटितुं गतः। यावत् सः कस्मिंश्चन वनं प्रविशति, तावत् सूर्यः अस्तंगतः। विश्रान्त्यर्थं सः वृक्षमूलमेकम् आश्रितवान्। तस्मिन् वृक्षे निवसतः चिरञ्जीवी नाम्नः पक्षिराजस्य पुत्रस्य वचनेभ्यः पलाशनगरस्य जनाः राक्षसबाधया पीडिताः, पर्यायक्रमेण तस्मै भोजनं पौरैः परिकल्पितं, प्रतिदिनमपि तस्य आहारार्थं मानुष एकः प्रेष्यते; तद्विने पक्षिणः पूर्वजन्मनः मित्रस्य ब्राह्मणस्य पर्यायः इत्यपि जानाति।

परोपकारपरः विक्रमादित्यः तत्क्षणं प्रस्थाय राक्षसं प्रतीक्षमाणः ब्राह्मणस्य परिवारं समाश्वस्य, गृहं सम्प्रेष्य, तन्नगरस्य वध्यशिलाम् आरुह्य उपविशति। तत्रागतः राक्षसः आनन्देन उपविष्टं विक्रमादित्यं दृष्टवा आश्चर्यचकितः भवति। तेन कारणं पृष्टं परार्थं स्वयं प्रेरणया प्राणाः समर्प्यन्ते, अतः दुःखं नानुभवामि इति प्रत्यवदत् राजा।

तस्य परोपकारगुणात् प्रभावितो राक्षसः विक्रमादित्याय वरमेकं प्रदातुंम् इच्छति। विक्रमादित्यः तं राक्षसं ‘नरभक्षणं त्यक्तव्यम्’ इति वरं वृणुते। सर्वेभ्यः प्राणिभ्यः स्वप्राणाः इष्टाः। तदर्थं सर्वेषां प्राणिनां जीवरक्षणं कर्तव्यम् इति तं बोधयति राजा। तेन प्रभावितः राक्षसः ततः प्रभृति जीवमारणं परित्यजति।

King Vikramaditya’s qualities of magnanimity and doing good to others are described in the lesson ‘PROTATU TA GIACH. Once, placing the burden of government on his ministers, Vikramaditya set out to travel abroad in the guise of a yogi. As he travelled, one evening the sunset while he was in a great forest, and he sat down for shelter under a tree. At the top of the tree lived an aged king of the birds named Chiranjivi. His sons and grandsons would go out every day in the morning to feed themselves and return in the evening. Vikramaditya learnt from their conversation about an ogre in the town of Palasa, that would come every day to the town and devour any man he chanced upon. He also learnt that the people of the town had offered to give the ogre one person every day for food, to which the ogre had agreed. That day it was the turn of a Brahmin. The Brahmin was a friend of one of the sons of Chiranjivi; so the bird was sad.

After listening to the birds, the king went to the town of Palasa. There he saw the Brahmin who had come according to his turn. The king asked the man to leave and he himself sat on the rock. Astonished to see the king sitting smiling on the rock, the ogre asked him the reason for his happiness. The king responded that he was offering himself, of his own accord. He said that the good wish for the happiness of all. They grieve deeply in the grief of others, abandoning their own desires for pleasure and enjoyment. : The ogre was pleased by the king’s conduct and asked him to choose a boon. The king asked him to give up eating humans and advised him to protect the life of others just as he would protect his own. Instructed by the king, the ogre gave up killing creatures from that time.

प्रश्न 30.
प्रव्राजकः।
उत्तर:
‘निर्विमर्शा हि भीरवः’ इति पाठे चित्रितं प्रमुखं पात्रं परिव्राड् अथवा सन्यासी। एषः गङ्गातटनिवासी मौनव्रती च भवति। भीक्षाटनया जीवनं करोति स्म।
एकदा सः प्रव्राजकः भिक्षार्थमेकस्य वणिजः गृहे गच्छति। तस्य पुत्री या अतीवसुन्दरी आसीत् सा भिक्षां दत्वा अन्तः प्रविशति। तस्या उन्मादकरि रूपं दृष्ट्वा कामवशगः सः शठः येन केन प्रकारेण तां प्राप्तुम् निश्चयति। अथः कपटमेकां युक्तिं चिन्तयित्वा तस्य सुता दुर्लक्षण। यदि तस्याः विवाहो भवति तर्हि वणिजः सकुटुम्बः विनश्यति इति वदति तां कन्यां न्यस्तदीपायां पेटिकायां निक्षिप्य, गङ्गायां क्षेप्तुं परिहारं सूचयति। भीरुः वणिक् परिव्राजा यदुक्तं तत्सर्वं तथैव करोति। अनन्तरं सः परिवाड् स्वशिष्यैः तां पेटिकाम् आनयति। एकान्ते तां पेटिकाम् उद्घाटयति, तदन्ततः घोरः वानरः एकः बहिरागत्य दन्तैः तस्य नासिकां, नखैः कर्णौ च छेदयति। एवं स्वधर्मं प्रामाणिकतया च आचरन् पुरुषः कपटयुक्तिना आत्मनः गौरवं कथं नाशयति, जनैः अपहसितश्च भवति इति पाठेस्मिन् वर्णितम् ।

‘निर्विमर्शा हि भीरवः’

The protagonist of the lesson ”निर्विमर्शा हि भीरवः” is a monk. He lived in a city named Makandika, on the bank of the Ganges. He observed a vow of silence and lived on alms.

Once, when he entered a certain merchant’s house to beg, he saw a beautiful maiden coming out with alms in her hand. The monk, seeing that she was wonderfully beautiful, hatched a plan to get her. He told her father, a merchant, that his daughter had inauspicious marks and that they would all die when she married. Hence he suggested that she be put in a box and be set adrift on the Ganges with a light kept on top of the box.

The timid merchant did not reflect on what the monk had said and agreed to do as the monk had commanded. He put his daughter in a box and set her adrift. The monk asked his pupils to find the box and bring it to him. But even before the monk’s pupils could get to the box, a prince chanced upon the box and replaced the girl in the box with a monkey. After the prince departed, the monk’s pupils came there in the course of their search, found the box, and carried it to the monk. When the monk opened the box, a monkey sprang out, and in its fury tore off the nose of the wicked monk with its teeth and his ears with its claws. The next morning everyone who heard the story had a hearty laugh.

प्रश्न 31.
दीर्घापाङ्गप्रसङ्गः।
उत्तर:
‘दीर्घापाङ्गप्रसङ्गः’ महाकवि कालिदासेन विरचितं ‘अभिज्ञान शाकुन्तलम्’ इति रुपकस्य पञ्चमाङ्के चित्रितं विद्यते।
दुर्वासशापाद्राजा दुष्यन्तः शकुन्तलां न स्मारयति। तदा सा अभिज्ञानेन तस्याशङ्कामपनेतुं प्रयतते। किन्तु अङ्गुलीयकशून्यामङ्गुलिं दृष्ट्वा विशण्णमानसा तस्मै मृगपोतकः दीर्घापाङ्गस्य व्रत्तान्तं वर्णयति।
एकस्मिन् दिवसे नवमालिकामण्डपे नलिनीपत्रभाजनगतमुदकं राजा दुष्यन्तस्य हस्ते सन्निहितमासीत्। तत्क्षणे शकुन्तलयाः पुत्रकृतको पिपासार्दितः दीर्घापाङ्गो नाम मृगपोतकः तत्र आगच्छति। तदा दुष्यन्तः ‘अयं तावत्प्रथमं पिबत्वित्यनुकम्पिनो तम् उदकं ददाति। तस्यापरिचयात् ‘सः मृगपोतकः तस्यान्तिके नागच्छति। यथा शकुन्तला तदेव उदकं स्वहस्ते ग्रह्णाति तदा सः मृगपोतकः तस्याः हस्ते सन्निहितं जलं पिबति। इदं दृष्ट्वा दुष्यन्तः ‘सर्वः सगन्धेषु विश्वसीति। शकुन्तला मृगपोतकौ च अरण्यकौ’ इति प्रहसति।

‘दीर्घापाङ्गप्रसङ्गः’

‘दीर्घापाङ्गप्रसङ्गः’ occurs in the play ‘3rfallergara’ written by the famous poet Kalidasa.
King Dushyanta fails to recognise Sakuntala because of the curse of the sage Durvasa. Even Sakuntala fails to rouse his curse-swept memory. As a last resort, she wants to show him his signet ring which he had given her after marriage. As ill luck would have it, it had slipped off her fingers during the journey. Sakuntala still has confidence in her heart and so she narrates an incident of the past.

One day while sitting in the Jasmine bower, king Dushyanta had in his hand water in a cup of lotus-leaves. Just at that moment the little fawn, Dirghapanga by name, who was the adopted son of Sakuntala, arrived there. King Dushyanta, taking pity on him, said “Let him drink first”; he was coaxed to drink the water; but not being familiar with the king, he did not come close to his hand. He, however, liked the same water, when afterwards it was taken by Sakuntala in her hand. Then Dushyanta had said in jest, “One puts faith in one’s kindred; both of you here are foresters”.

प्रश्न 32.
महाराणाप्रतापेन अनुभूता कष्टपरम्परा।
उत्तर:
यदा महाराणाप्रतापः अरण्ये वसतिस्म तदा तस्य परिवारः महत्कष्टम् अनुबभूव। एकत्र सर्वदा वैर्याक्रमणशङ्का, अन्यत्र आहाराभावात् पुत्रकलत्राणां कष्टपरम्परा च अतीववेदनाकरी बभूव । एकस्मिन् दिने राणाप्रतापस्य पत्नी अरण्यतृणबीजचूर्णेन रोटिकाः सज्जीकृत्य सर्वेभ्यः किञ्चित्-किञ्चि द्भागं दत्तवती स्वपुत्र्यै अपि रोटिकां दत्वा ‘तस्याः अर्धमेव खादित्वा अवशिष्टमधु परेधुः भक्षणार्थं रक्ष इति उक्तवती। स्वप्रियदुहितुः परेधुः आहारः लप्स्यते वा न वा इति शङ्कया प्रेममयी माता तथावोचत् । एतादृशं दारुणं कारुण्यपूर्णश्च जीवनं व्यतीयाय सर्वोऽपि परिवारः। बहुभ्यः दिनेभ्यः पर्याप्ताहाराभावात् क्षुधिता बालिका तदानीमेव रोटिकां खादितुम् आरेभे। तावति काले कुतश्चित् अकस्मादागतः कश्चन अरण्यमार्जालः बालिकायाः हस्तात् रोटिकामाकृष्य कुत्रचिदधावत्। बालिका महता दुःखेन आक्रन्दितुम् उपचक्रमे। एतत्करुणापूर्णदृश्यम् अवलोक्य कठोरहृदयस्य राणाप्रतापस्यापि मनः अद्रवत्।

Rana Pratap’s family faced a lot of difficulties when it stayed in the forest. On the one hand, he was bothered by the attack of the enemies and on the other by the difficulties faced by his wife and children due to shortage of food. One day his wife prepared Rotis from the powder of the seeds of hay in the forest and served small pieces of rotis to the family members. She instructed her daughter to eat only half of the roti served to her and keep the other half for the next day as she doubted the availability of food the next day. His family members were leading such a pathetic life. As the daughter had not eaten food for many days, she started eating the roti given to her. Just then a wild cat snatched the roti from her hand and ran away. Rana Pratap’s heart melted on seeing this heart-rending scene.

प्रश्न 33.
पुण्डरीकस्य जन्मवृत्तान्तं लिखत।
उत्तर:
पुण्डरीकस्य जन्मवृत्तान्तः ‘अनुरागोदयः’ इति पाठे वर्णितं विद्यते।
पुरा दिव्यलोकनिवासी श्वेतकेतुर्नाम महामुनिः आसीत्। तस्य च भगवतः अशेषत्रिभुवनसुन्दरं रुपमासीत्। स कदाचित् देवतार्चन कमलानि उद्धर्तुं, मन्दाकिनीमवततार। तं तदा देवी लक्ष्मी ददर्श। आलोकतमात्रेण समासादित-सुखायां क्रमेण तस्मिन्नेवासनीक्रते पुण्डरीके कुमारः समुदपदि। ततस्तमुत्सङ्गेनादाय – ‘भगवन्! गृह्यतां तवायमात्मजः’ इत्युकत्वा श्वेतकेतवे ददौ । पुण्डरीकसम्भवतया तस्य तदेव पुण्डरीक इति नाम चक्रे।

The episode of the birth of Pundarika is narrated in the lesson ‘अनुरागोदयः’. There lived in the world of devas a great ascetic named Svetaketu, of sublime austerities, whose fame had spread to all the three worlds, and who was held in great reverence by all the celestials. When young he was extraordinarily handsome; both the deva and asura women delighted in his beauty. Once, this ascetic entered the white waters of the Mandakini to gather lotus flowers for worship. Seated as usual on the white lotus of a thousand petals amidst the forest of lotuses, was the goddess Lakshmi who saw the handsome young ascetic entering the water.

As she looked at him she fell in love with him. She rested her languid face on her hand and gave herself up to her lust for him. Her desire was satisfied right there seated on the thousand-petalled white lotus merely by gazing at him. A son was born to her right then and there. She picked him up from her lap and brought him over to Svetaketu and said, “Accept this child, your son”. Svetaketu accepted the child and performed all the rites prescribed for infants and named him Pundarika, as he was born on a white lotus.

प्रश्न 34.
सा शान्तिः ।
उत्तर:
‘सा शान्तिः’ इति कथायाः मूललेखकः डा ॥ शिवरामकृष्णन् महोदयः। कथेयं संस्कृतभाषया अनूदिता कीर्तिशेषेण डा॥ एस्. रामकृष्णराव महोदेयेन।।
यथा नाम्नैव सूचितं कथायाः नायिका शान्तिः इति। सा विंशतिके वयसि वर्तमाना नवतरुणी। सा सर्वलक्षणसम्पन्ना सर्वावयवसुन्दरी च आसीत् अनिवार्यतया जीवननिर्वाहणार्थं सा एकस्मिन् वस्त्रापणे कार्यं करोति स्म। तस्य वस्त्रापणस्य समीपे एव तरुणस्यैकस्य कार्यालयम् आसीत्। अस्याः सौन्दर्येण आकृष्टः सः स्वमनसि एव तां प्रति विविधाभिः भावनाभिः सदा तामेव अचिन्तयत्। एकदा शान्ति तस्य कार्यालयं गत्वा मृतस्य स्वपतेः वार्षिकश्राद्धे भागं वोढुं प्रार्थयति। एतस्याः सुसंस्कृतं सद्वर्तनं तरुणस्य मनः परिवर्तयति। समाजे स्त्रियः गौरवपूर्णतया द्रष्टव्याः इति सन्देशः अनेन पाठेन लभ्यते।

‘सा शान्तिः’ is a story originally written in English by Dr. Shivarama Krishnan. It was translated into Sanskrit by Dr. B.S. Ramakrishna Rao.

The heroine of the story is a young lady called ‘Shanthi’. She was very beautiful and was in her twenties. Owing to circumstances she was working in a cloth shop. A young man had his office close to that shop. Enraptured by her beauty, he thought about her a lot. Once, Shanthi goes to his office and requested him to attend the annual ceremony of her dead husband. With her cultured behavior, he felt bad about his own mean thoughts towards her. From that moment onwards, he changed his own perception totally. The message of the story ‘सा शान्तिः’ is to suggest to every one that one should respect women in this society.

प्रश्न 35.
कर्ण – परशुरामयोः संवादः।
उत्तर:
‘कर्णः-परशुरामयोः संवादः’ विधिविलसितम् इति पाठे वर्तते।
कर्णः गुरोः परशुरामात् शस्त्रविद्याम् अभ्यस्तुमिच्छति। कर्णस्य गुरुभक्त्या सन्तुष्टः परशुरामः तस्मै सर्वाणि शस्त्राणि उपदिशति। तदनन्तरम् उपवासादिव्रतदीक्षाम् आचरितुं कथयति । व्रतदीक्षानन्तरं भार्गवास्त्रम् उपदिशति।
कर्णः स्वविद्याभ्यासस्य परिसमाप्तेरनन्तरं गुरवे दक्षिणां दातुमिच्छति। निर्लिप्तस्य वनवासिने स्वस्मै गुरुदक्षिणायाः आवश्यकता नास्ति। तथापि गुरुदक्षिणा दत्ता चेत् कलासहिताः सर्वाः विद्याः सफलाःइत्याशिषा तमभिनन्द्य गुरुकुलात् बहिर्गन्तुम् अनुमतिं ददाति।
गुरुकुलस्य वैभवं पश्यन् कर्णः भूमौ शयानं गुरुं पश्यति। तस्य शिरः स्वोत्सङ्गे स्थापयति। वज्रकीटप्रसङ्गेन उत्थितः गुरुः परशुरामः क्रोधाविष्टः सन् कर्णं भर्त्सयति – ‘पुनः किमर्थम् आश्रमं प्रत्यागतवान्? कथमहं भवतः उत्सङ्गे शयनमकरवम्? अस्याः रक्तधारायाः कारणं किम्? इदृशीष् असामान्यां सहनां वहन् त्वं कः?’ इति।
तदा कर्णः – ‘अहं सूतपुत्रः। अस्त्रविद्यायाः आकाङ्क्षया भवतः सकाशम् आगतवान्। न कयापि दुर्मत्या’ इति तस्य क्षमा याचते। अनेन कुपितो भूत्वा गुरुः ‘यदा ते मनसि सूतभावना जायते तदा अभ्यस्ताः सर्वा विद्याः विस्मरन्तु’ इति शपति। कर्णपरशुरामयोः संवादः न कदापि असत्यं वदेत् इति नीतिं बोधयति, कर्णस्य करुणां परिस्थिति दृष्ट्वा सन्तापं सूचयतः तस्य परशुरामस्य शिष्यवात्सल्यमपि व्यक्तं भवति।

The conversation between Karna and his preceptor Parashurama is taken from the lesson PateCRIGH, an extract from the drama ”कर्णः-परशुरामयोः संवादः” by Dr. K.S. Nagarajan.

Karna approaches Parashurama to acquire the knowledge of weapons and missiles. Parashurama, pleased with Karna’s devotion, teaches him all that he knows about weapons. After initiating him into the various austerities, he teaches him the secret of the Bhargavaastra. After completing his education, Karna desires to give guru Dakshina to his preceptor. But the preceptor says that he has no need for any fee as he is a recluse living in the forest. If you kill all the arrogant kings with the art of missiles taught by me to you, that itself is the fees you may pay me.

Having taken leave of his preceptor, Karna gives a longing look at the hermitage with which he was associated for so long. Suddenly he sees his preceptor who is in deep sleep. He goes near and takes his head in his lap and ensures that the preceptor sleeps soundly. At that moment, an insect called Vajra begins to bite the thigh of Karna. It starts eating his flesh and drinking his blood. The touch of warm blood awakens Parashurama and he asks Karna, “Whose blood is this? How come my head is on your lap? Why did you come back to the ashram? Tell me the truth”.

Karna replies with all humility, “Master, I am the son of a charioteer. I had a very ardent wish to gain knowledge of weapons. That is why I came to you and learnt from you. I have no other motive. Please pardon me if I have committed any wrong”. Infuriated by the knowledge that Karna is a charioteer’s son, Parashurama curses him thus – “The moment you remember that you are the son of a charioteer, may you forget all that you have learnt from me”. Karna falls at his feet and begs his pardon. Parashurama blesses him.

This conversation between Karna and Parashurama, while highlighting Karna’s devotion towards his preceptor, cautions people against uttering lies under any circumstance. Parashurama, taking pity on Karna, shows his affection for his disciple.

प्रश्न 36.
शास्त्रिणाम् शिष्यवात्सल्यम् ।
उत्तर:
शास्त्रीमहोदयानां शिष्यवत्सल्यम् ‘कृष्णशास्त्रीमहोदयः’ इति पाठे वर्णितम्।
कृष्णशास्त्रीमहोदयस्य शिष्यवात्सल्यम् अनुपमम् आसीत्। तस्य शिष्येषु एकतमः डा॥ के.एम्. कृष्णराव् महोदयः कुत्रचित् घटनामिमां वर्णयति – “तस्य सहपाठी एकः आर्थिकतया क्लिष्टं परिस्थितिम् अनुभवति स्म। परिक्षार्थं धनं पूरयितुम् असाध्यमिति परीक्षागमनमेव मास्तु इति निश्चित्य सः कालेज् आगमनमेव स्थगितवान्। पञ्चषानि दिनान्यवलोक्य कृष्णशास्त्रीमहोदयः तद्धिद्यार्थिनः आर्थिकसमस्यां विदित्वा, ‘स यत्र कुत्रापि भवतु, कालेज् आनेतव्य एव’ इति कृष्णराव् महोदयं समादिष्टवान्। आगते च तस्मिन् परिक्षार्थं कियद्धनं पूरयितव्यमिति विचार्य तदर्थं स्वस्यैव ‘चेक’ दत्वा परीक्षां स्वीकर्तुं साहाय्यम् अकरोत् । ‘ऋणरूपेण स्वीकरोतु, धनं सम्पाद्य तदनन्तरं प्रतिददातु’ इति समाश्वास्य तत्सङ्कोचं दूरमकरोत्। ‘परिक्षार्थम् इतोऽपि समयावकाशः विद्यते सम्यक् अध्ययनं कर्तव्यम्’ इति वक्तुं न व्यस्मरत् सः”।

राष्ट्रकविः कुवेम्पु महोदयोऽपि एषां शिष्य आसीत्। सः यदा बेगलूरु नगरात मैसूरनगरं गच्छति स्म, तदा कुवेम्प महोदयेन सह निरपवादतया मिलति स्म ‘यदा मैसूरु नगरं गच्छति तदा स्वशिष्यः कुवेम्पु न दृष्टश्चेत् देवतादर्शनं विना देवालयात् प्रत्यागमनमिव’ इति तस्य भावना आसीत्।

कुवेम्पु महाशयस्य प्रतिभा प्रथमे वयस्येव प्रत्यभिज्ञाय तं ‘वरकविः’ इति सम्बोधितवान् । आनन्दवर्धनस्य ‘ध्वन्यालोकं’ कन्नड-भाषया अनूदितुं महदौत्सुक्यमासीत् एतेषु। कृतेरस्याः अनुवादकार्य स्वशिष्येण डा के. कृष्णमूर्तिमहाभागेन स्वीकृतमिति विदित्वा, ससन्तोषं तमेव प्रोत्साहितवान् प्रास्ताविकवचनानि अलिखच्च।

Krishna Sastri’s love for his students is described in the lesson ‘‘कृष्णशास्त्रीमहोदयः”.
Krishna Sastri’s love for his students was unparalleled. He would help them in whatever way he could and encourage them to study. Once, one of Sastri’s students was in financial difficulties and could not pay the examination fee. Hence he stopped coming to college. When Sastri came to know about this, he instructed one of his students, K.M. Krishna Rao, to go and bring the student. When the student arrived, Sastri gave him a cheque and asked him to pay the examination fee and attend college. This incident shows his love for his students.

Rashtrakavi Kuvempu was his student. Whenever Sastri went to Mysore he made it a point to meet Kuvempu. During any of his visits, if he could not meet Kuvempu, he considered it akin to returning from a temple without seeing god.

When Kuvempu was his student, Sastri recognized his talent and addressed him as ‘Varakavi’. Sastri wanted to translate Anandavardhan’s ‘Dhvanyaloka’ into Kannada. But when he came to know that one of his students, Dr K. Krishnamurthy had already taken up the translation of the book, he not only encouraged him but also wrote the foreword to the book.
Thus his love for his students was inexplicable.

VI. मञ्जूषातः सूक्तं पदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत। (4 × 1 = 4)

सर्वावयवसुन्दरी, नराः, योगेन, सैन्यं। ।

प्रश्न 37.
द्वीपेषु सर्वेषु ………….. प्रयान्ति ।
उत्तर:
नराः

प्रश्न 38.
वैरिणां ………. समुद्रोपमं आसीत् ।
उत्तर:
सैन्यं

प्रश्न 39.
संक्षेपतश्चेत् स्मर्तव्या ……….. |
उत्तर:
सर्वावयवसुन्दरी

प्रश्न 40.
विद्या ………. रक्ष्यते।
उत्तर:
योगेन

VII. संयोजयत (4 × 1 = 4)

प्रश्न 41.
क – ख
(a) गन्धवहः – (i) ऋषिकुमारकः
(b) पुण्डरीकः – (ii) वृक्षः
(c) गोविन्दः – (iii) वायुः
(d) पुष्पितः – (iv) बहपत्यः
उत्तरः
a – iii; b – i; c – iv; d – ii.

VII. रेखाङ्कितानि पदानि अश्रित्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (त्रयाणमेव) (3 × 1 = 3)

प्रश्न 42.
पुत्थलिका भोजराजं प्रति अब्रवीत् ।
उत्तर:
पुत्थलिका के प्रति अब्रवीत्?

प्रश्न 43.
परिव्राट् मौनं त्यक्त्वा उक्तवान् ।
उत्तर:
परिव्राट् किं त्यक्त्वा उक्तवान्?

प्रश्न 44.
उद्योगाः अस्मत् प्रतीक्षायां न तिष्ठति।
उत्तर:
के अस्मत् प्रतीक्षायां न तिष्ठन्ति?

प्रश्न 45.
कविकुलगुरुंः कालिदासः।
उत्तर:
कविकुलगुरुः कः?

प्रश्न 46.
विमर्शकेन कृतीनामध्ययनं सम्यक् कर्तव्यम् ।
उत्तर:
केन कृतीनामध्ययनं सम्यक् कर्तव्यम्?

IX. यथानिर्देशं कुरुत। (चतुर्णामेव) (4 × 3 = 12)

प्रश्न 47.
सन्धिं विभजत/योजयत। (त्रयाणामेव)
द्वीपोऽयम्, विषयामिषम्, तथा + एव, यत् + अहम्, मम + ऊरुद्वयम् ।
उत्तरंः
द्वीपोऽयम् = द्विपो + अयम्।
विषयामिषम् = विषय + आमिषम् ।
तथा + एव = तथैव ।
यत् + अहम् = यदहम्।
मम + ऊरुद्वयम् = ममोरुद्वयम् ।

प्रश्न 48.
विग्रहवाक्यं/समस्तपदं लिखत। (त्रयाणामेव)
इन्द्रद्वीपः, वस्त्रापणः, भार्गवस्य अस्त्रम्, नराः एव विग्रहाः, गुरोः उपदेशः।
उत्तरंः
इन्द्रद्वीपः = इन्द्र इति द्वीपः।
वस्त्रापणः = वस्त्रस्य आपणः।
भार्गवस्य अस्त्रम् = भार्गवास्वंम् ।
नराः एव विग्रहाः = नरविग्रहाः।
गुरोः उपदेशः = गुरुपदेशः।

प्रश्न 49.
लिङ्ग-विभक्ति-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
महाशयस्य, विद्या, मया, सलिलम् ।
उत्तरंः
महाशयस्य = पुंलिङ्गः, षष्ठीविभक्तिः, एकवचनम् ।
विद्या = स्त्रीलिङ्गः, प्रथमाविभक्तिः, एकवचनम् ।
मया = अस्मद् शब्द, तृतीयाविभक्तिः , एकवचनम् ।
सलिलम् = नपुंसक लिङ्गः, प्रथमाविभक्तिः, एकवचनम् ।

प्रश्न 50.
लकार-पुरुष-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
अब्रवीत्, धारयन्ति, निबोधत, मन्यते।
उत्तरंः
अब्रवीत् = लङ्लकारः, प्रथमपुरुषः, एकवचनम् ।
धारयन्ति = लट्लकारः, प्रथमपुरुषः, बहुवचनम्।
निबोधत = विधिलिङ्लकारः, प्रथमपुरुषः, बहुवचनम् ।
मन्यते = लट्लकारः, प्रथमपुरुषः, एकवचनम्।

प्रश्न 51.
पदपरिचयं कुरुत। (त्रयाणामेव)
कृत्वा, निरीक्ष्य, प्रवेशयितुम्, अध्येतव्यः।
उत्तरंः
कृत्वा = त्वान्ताव्ययम्।
निरीक्ष्य = ल्यबन्ताव्ययम् ।
प्रवेशयितुम् = तुमुन्नन्ताव्ययम्।
अध्येतव्यः = विद्यर्थकः तव्यत्प्रत्ययः।

प्रश्न 52.
प्रयोगं परिवर्तयत।
सः पत्रिकाम् आरब्धवान् ।
उत्तरंः
तेन पत्रिका आरब्धा।
अथवा
विक्रमादित्यः कालं नयति।
उत्तरंः
विक्रमादित्येन कालो नीयते।

प्रश्न 53.
अलङ्कारं सलक्षणं निर्दिशत।
‘अस्याः आननारविन्दे अपूर्वाकर्षणम् आसीत्।’
उत्तरंः
अत्र रुपकालङ्कारः वर्तते।
तल्लक्षणम् – ‘उपमानोपमेययोरभेदः रुपकम्’।
अथवा
“मध्ये तपोधनानां किसलयमिव पाण्डुपत्राणाम्।”
उत्तरंः
अत्र उपमालङ्कारः वर्तते।
तल्लक्षणम् – ‘उपमायत्रसादृश्यलक्ष्मीरुल्लसति द्वयोः’।

प्रश्न 54.
कन्नडभाषया-आङ्ग्लभाषया वा अनुवदत। [5]
क्रीडा मानवस्य नितराम् आवश्यकी। क्रीडया शक्तिः वर्धते। उल्लासः उत्पद्यते। आरोग्य जायते। मनः विकसति। जीवनोत्साहः एधते। एकताभावः सम्पद्यते। मैत्री विस्तारं गच्छति, अतः खलु ज्येष्ठाः एक घण्टापर्यन्तं तुल्यशीलवयोभिः क्रीडितव्यमिति उपदिशन्ति।
उत्तर:

Sports are a very important aspect of life. Sports boost our physical strength. We get motivated. Health improves. The mind is refreshed. They create zeal in life. They develop in us the spirit of oneness. They develop a sense of friendliness. That is why elders recommend that we should engage in some sport with people of the same age group.

प्रश्न 55.
संस्कृतभाषया अनुवदत। [5]

Kartikeya, the destroyer of demon Taraka, is the younger son of Lord Shiva. Ganesha, the remover of obstacles, is His elder son. Kubera, the lord of wealth, is His friend. Parvathi, the mother of the Universe, is His wife. Parvatharaja, the king of mountains, is His father in-law. Nandi is His vehicle. Virabhadra is His chief of army. In spite of all this Lord Shiva begs. What a destiny!
उत्तर:
कार्तिकेयः यो तारकासुरम् अहन्यत् सः शिवस्य कनिष्ठः पुत्रः। विघ्नविनाशकः गणेशः तस्य ज्येष्ठः पुत्रः। सम्पदः अधिपतिः कुबेरः तस्य परमसखा। जगन्माता पार्वती भार्या। पर्वतराजा खशुरः। नन्दि तस्य वाहनम्। वीरभद्रः तस्य सेना प्रमुखः। एतादृश परिवारे सति परशिवः भिक्षाटनं

प्रश्न 56.
इमं परिच्छेदं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत। (5 × 1 = 5)
पुरा देवशर्मा नाम विद्वान् एकः आसीत्। तस्य पुत्रः मल्लिनाथः। बाल्यादपि तस्य पठने आसक्तिः न – आसीत्। सः यदा युवकः भवति तदा तस्य विवाहः समभूत्। श्वशुरगृहगमनानन्तरं विद्यावन्तः तस्य श्यालाः तम् अपहसितवन्तः। तदा सः स्वदोषं ज्ञात्वा काशीं गत्वा गुरोः सकाशे विद्याभ्यासम् अकरोत्। एष एव कालिदासादि कवीनां ग्रन्थानां व्याख्यानकर्ता मल्लिनाथः अद्यापि विद्वांसः मल्लिनाथं बहू – आदरेण पश्यन्ति ।
प्रश्नाः
(i) देवशर्मणः पुत्रः कः?
(ii) मल्लिनाथस्य कदा विवाहः समभूत्?
(iii) मल्लिनाथः कस्य सकाशे विद्याभ्यासम् अकरोत्?
(iv) कालिदासादि कवीनां ग्रन्थानां व्याख्यानकर्ता कः?
(v) अद्यापि विद्वांसः कं बहु – आदरेण पश्यन्ति?
उत्तरं:
(i) देवशर्मणः पुत्रः मल्लिनाथः।
(ii) मल्लिनाथः यदा युवकः भवति तदा तस्य विवाहः अभवत् ।
(iii) मल्लिनाथः गुरोः सकशे विद्याभ्यासम् अकरोत् ।
(iv) कालिदासादि कवीनां ग्रन्थानां व्याख्यानकर्ता मल्लिनाथः।
(v) अद्यापि विद्वांसः मल्लिनाथं बहु आदरेण पश्यन्ति।
अथवा
पुस्तकप्रकाशकं प्रति पुस्तकप्रेषणाय आवेदनपत्रं लिखत ।
उत्तरं:

सकाशात्
सुहास् हेच.
10, तृतीयामुख्यमार्गः, जयनगरम्
मैसूरु।

सविधे,
वेदान्तभारती
बनशङ्करी
बेङ्गलूरु।

विषयः पुस्तकप्रेषणाय आवेदनम् ।

भवत्प्रकाशितस्य ‘प्रबन्धसङ्ग्रहः’ नामक पुस्तकस्य विषये अहं ज्ञातवान् । तत् पुस्तकं मया अवश्यं क्रेतव्यम्। अतः तत्पुस्तकं वि.पि.पि. द्वारा शीघ्रं प्रेषयतु इति विनयेन प्रार्थये ।

धन्यवादाः।

भवदीयः
सुहासः

स्थलम् : मैसूरु
दिनाङ्क : १० जनवरि २०१९.

Students can Download 2nd PUC Sanskrit Previous Year Question Paper June 2019, Karnataka 2nd PUC Sanskrit Model Question Papers with Answers help you to revise complete Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Previous Year Question Paper June 2019

अङ्काः 100
समय : 3 घण्टा 15 निमेषाः।

I. एकवाक्येन संस्कृतभाषया उत्तरं लिखत। (10 × 1 = 10)

प्रश्न 1.
अद्यापि देवाः कुत्र जन्म इच्छन्ति?
उत्तरंः
अद्यापि देवाः भारतभूतले जन्म इच्छन्ति।

प्रश्न 2.
विक्रमादित्यकथां का कथयति?
उत्तरंः
विक्रमादित्यकथां पुत्थलिका कथयति।

प्रश्न 3.
राजपुत्रः मञ्जूषायाः अन्तः कं निक्षिपति?
उत्तरंः
राजपुत्रः मञ्जूषायाः अन्तः घोरं वानरं निक्षिपति।

प्रश्न 4.
शारद्वतः कः?
उत्तरंः
शारद्वतः कण्वाशिष्यः।

प्रश्न 5.
राणाप्रतापस्य पिता कः?
उत्तरंः
राणाप्रतापस्य पिता द्वितीय उदयसिंहः।

प्रश्न 6.
श्वेतकेतोः तनयः कः?
उत्तरंः
श्वेतकेतोः तनयः पुण्डरीकः।

प्रश्न 7.
सुन्दरः कियत् पर्यन्तं पठितवान्?
उत्तरंः
सुन्दरः दशमकक्ष्या पर्यन्तं पठितवान् ।

प्रश्न 8.
कर्णस्य रक्षाकवचं किम्?
उत्तरंः
गुरोः अनुग्रह एव कर्णस्य रक्षाकवचम् ।

प्रश्न 9.
कामधेनुगुणा का?
उत्तरंः
कामधेनुगुणा विद्या।

प्रश्न 10.
कृष्णशास्त्रिणाम् अध्यापकेषु एकस्य नाम लिखत।
उत्तरंः
कृष्णशास्त्रीणाम् अध्यापकेषु एकः प्रो ॥ बि.एम्.श्री. महोदयः।

II. द्वित्रैः वाक्यैः संस्कृतभाषया कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा उत्तरं लिखत। (पञ्चानामेव) (5 × 2 = 10)

प्रश्न 11.
भारतवर्षम् इति किमर्थं कथ्यते?
उत्तरंः
आदौ अत्र मनुः प्रजाः भरणं कृतवान् इति कारणतः तस्य ‘भरतः’ इति नाम कृतम्। भरतः शासनं कृतवान् इति तस्य ‘भारतवर्षम्’ इति नाम। निरुक्तवचनमपि इदमेव समर्थयति।

Manu is called Bharata because of his (efficiency in the) maintenance and nourishment of the subjects. That sub-continent is thus remembered as Bharata in view of the expression defined thus.

प्रश्न 12.
विस्मितः राक्षसः विक्रमादित्यं किं पृच्छति?
उत्तरंः
विस्मितः राक्षसः पृच्छति – भो महासत्व! अत्र शिलायां यः उपविशति, स मदागमनात् पूर्वमेव म्रियते। त्वं पुनः महाधैर्यसम्पन्नः प्रहसितवदनो दृश्यसे। यस्य मरणकालः समायातः, तस्येन्द्रियाणि ग्लानिं प्राप्नुवन्ति । त्वं पुनः अधिकां कान्तिं प्राप्य प्रहससि। तर्हि कथय को भवान्? इति।

The ogre, astonished to see Vikramaditya sitting happily on the rock, said: “From where have you come, virtuous man? Those who sit daily on this rock are dead with fright even before I arrive. But you are smiling. A man’s physical and mental abilities droop and decline when he is about to die, but you are radiant and beaming. So tell me who you are”.

प्रश्न 13.
कन्याविषये परिव्राट् वणिजः सकाशे किं वदति?
उत्तरंः
अद्भुतां रूपां कन्यां दृष्ट्वा कामवशगः शठः सः परिव्राट् वणिजः सकाशे तस्य कन्या दुर्लक्षणा। यदि तस्याः विवाहः भविष्यति तर्हि ससुतदारस्य तस्य वणिजः क्षयः भविष्यति। अथः कन्यकां उपरि न्यस्तदीपायां मञ्जूषायां निवेश्य गङ्गायां क्षिप्यताम् इति अवदत्।

The monk, on seeing the daughter of the merchant, was smitten with love. He told the merchant that his daughter had inauspicious marks; if she were to marry, the merchant, his wife and son would perish. He asked the merchant to place his daughter in a box at night with a light on top and set it adrift on the Ganges.

प्रश्न 14.
बिल्लाः राणाप्रतापं कथं साहाय्यम् अकुर्वन्?
उत्तरंः
अरण्ये बिल्लाः न केवलं राजपूतमहिलानां बालानाञ्च रक्षणं संकष्टसमये कृतवन्तः, अपि च तान् खनिकूपेषु संरक्षितवन्तः। हल्दीघाटी समराङ्गणे बिल्लयुद्धवीराः न केवलं युद्धेन उपकृतवन्तः किन्तु गूढचारकृत्यं निर्वर्त्य पररहस्यं विघटयामासुः।

The tribals called Billavas, in addition to protecting the Rajput women and children, kept them safely in the wells dug up for mining. In the battlefield at Haldighat, the Billavas not only assisted in the war, but also revealed the secrets of the enemies.

प्रश्न 15.
सुन्दरः किमर्थं स्वग्रामं त्यक्तवान्?
उत्तरंः
सुन्दरस्य पञ्च भ्रातरः द्वे भगिन्यौ च। उपरते च पितरि अल्पेन आदायेन स्वग्रहे जीवितुं तेन महान् क्लेशः अनुभूतः स्वके ग्रामे। अतः सः स्वग्रामं त्यक्तवान् ।

Sundar had five brothers and two sisters. After their father’s death, they had to face great difficulties trying to eke out a living on the meagre income.

प्रश्न 16.
सत्पुरुषव्रतं किम्?
उत्तरंः
सूनृतावाक्, दया, दानं, दीनोपगतरक्षणं, सतां सङ्गः, साधुहितम् इति सत्पुरुषव्रतम् ।

Sweet and truthful speech, kindness, charity, protection of the oppressed, helping those who seek refuge, and association with the virtuous – these are the praiseworthy practices of a pious person.

प्रश्न 17.
शास्त्रिणां पाठक्रमः।
उत्तरंः
कृष्णशास्त्री महोदय स्वगुरुत् अनुसृत्य आदर्शाध्याप्रकोऽभवत्। सः सर्वदा पाठस्य सिद्धतां सम्यक् कृत्वैव कक्ष्यां प्रविशति स्म। तस्य बोधनाक्रमः विद्यार्थिनः आकर्षति स्म।

Krishna Sastri was an ideal teacher. He would always prepare well for his classes. His way of teaching attracted students towards him.

III. पाठनाम उल्लिख्य श्लोकानाम् अनुवादं कन्नड-आङ्ग्लभाषया वा कुरुत (त्रयाणामेव)- 3 x 3 = 9

प्रश्न 18.
अयं तु नवमस्तेषां द्वीपस्सागरसंवृतः।
योजनानां सहस्रं तु द्वीपोऽयं दक्षिणोत्तरात्॥
उत्तरंः
तेषां सागरसंवृतः अयं तु नवमः द्वीपः। अयं द्वीपः तु दक्षिणोत्तरात् योजनानां सहस्रम्।

This (Kamanika) is the ninth one. This island is surrounded by the ocean. From North to South this island measures 1000 yojanas (1 yojana = 12 kms).

प्रश्न 19.
प्रविष्टो जातु भिक्षार्थमेकस्य वणिजो गृहे।
स ददर्श शुभां कन्यां भिक्षामादाय निर्गताम् ॥
उत्तरंः
भिक्षार्थम् एकस्य वणिजः गृहे जातु प्रविष्टः। स भिक्षामादाय निर्गतां शुभां कन्यां ददर्श ।

Once, when he entered a certain merchant’s house to beg, he saw a beautiful maiden coming out with alms in her hand.

प्रश्न 20.
कुतो धार्मक्रियाविघ्नः सतां रक्षितरि त्वयि।
तमस्तपति धर्मांशौ कथमाविर्भविष्यति ॥
उत्तरंः

प्रश्न 21.
विजृम्भते वेदसरस्वतीमयं तपोवनं निर्मलकर्म शोभितम् ।
विनीतशिष्यैरपनीतकल्मषैरधिष्ठितं विश्वगुणाभिरञ्जितम् ॥
उत्तरंः
.

प्रश्न 22.
कामक्रोधौ तथा लोभं स्वादं शृङ्गारकौतुके।
अतिनिद्रातिसेवे च विद्यार्थी ह्यष्ट वर्जयेत् ॥
उत्तरंः
विद्यार्थी कामः, क्रोधश्च लोभ, स्वादं (रुचिः), शृङ्गारः, कौतुकं (कुतूहलम्), अतिनिद्रा, अतिसेवा च इति अष्ट वर्जयेत्।

A student should completely renounce the following eight things – his lust, anger, greed, desire for sweets, sense of decorating the body, excessive curiosity, excessive sleep, and excessive endeavour for bodily maintenance.

IV. पाठनाम उल्लिख्य कः कं प्रति अवदत् इति संस्कृतभाषया लिखत (चतुर्णामेव) (4 × 2 = 8)

प्रश्न 23.
यं कमेवं मा भक्षय।
उत्तरंः
इदं वाक्यं ‘परेषामपि रक्ष जीवितम्’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं जनाः राक्षसं बकासुरं प्रति उक्तवन्तः।

प्रश्न 24.
सुखानि ते भर्तृकुलदेवताः वितरन्तु ।
उत्तरंः
इदं वाक्यं ‘शून्या मेऽङ्गुलि’ इति पाठात् उद्धृतम् । वाक्यमिदं गौतमी शकुन्तलां प्रति उक्तवती।

प्रश्न 25.
मम हस्ते प्रभूतं धनं विद्यते।
उत्तरंः
इदं वाक्यं ‘महाराणाप्रतापः’ इति पाठात् उद्धृतम् । वाक्यमिदं भामाशाहः राणाप्रतापं प्रति अवदत् ।

प्रश्न 26.
तथापि यदि कुतूहलम्, तत् कथयामि ।
उत्तरंः
इदं वाक्यं ‘अनुरागोदयः’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं महाश्वेता चन्द्रपीडं प्रति उक्तवती।

प्रश्न 27.
भवदनुग्रह एव रक्षाकवचम्।
उत्तरंः
इदं वाक्यं ‘विधिविलसितम्’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं कर्णः परशुरामं प्रति अवदत् ।

प्रश्न 28.
सः यत्रकुत्रापि भवतु कालेज् आनेतव्य एव।
उत्तरंः
इदं वाक्यं ‘कृष्णशास्त्रीमहोदयः’ इति पाठात् उद्धृतम्। वाक्यमिदं कृष्णशास्त्री महोदयः तस्य शिष्येषु एकतमः डा ॥ के.एम्. कृष्णराव् महोदयं प्रति अवदत्।

V. दशवाक्यैः संस्कृतभाषया कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा उत्तरं लिखत। (पञ्चानामेव) (5 × 5 = 25)

प्रश्न 29.
पुराणेषु भारतं कथं वर्णितम्?
उत्तरंः
भारतीयसाहित्ये अष्टादशपुराणानि प्रसिद्धानि। तेषु पुराणभारतं विशेषतः वर्णितम्। समुद्रस्य यदुत्तरं, यत् च हिमवद्धक्षिणं, तत् भारतं नाम। अस्य भारतवर्षस्य नवभेदाः। ते समुद्रान्तरिता तु परस्परम् अगम्याः ज्ञेयाः। इन्द्रद्वीपः, कशेरुमान्, ताम्रवर्णः, गभस्तिमान्, नागद्वीपः तथा सौम्यः, गान्धर्वः, वारुणः तेषां सागरसंवृतः अयं तु नवमः द्वीपः। अयं द्वीपः दक्षिणोत्तरात् योजनानां सहस्रम् वर्तते। महेन्द्रः, मलयः, सह्यः, शुक्तिमान्, ऋक्षपर्वतः, विन्ध्यः च पारियात्रा च अत्रत्यः कुलपर्वताः। गङ्गा, सरस्वती, सिन्धुः, चन्द्रभागा, च तथा यमुना च शतद्रुः च वितस्था च इरावती, कुहूचेति नद्यः अत्र प्रवहन्ति। कपिलतीर्थः गोग्रहः, सोमतीर्थः च अलाबुसंज्ञितः तीर्थः, मृत्युञ्जयः, क्रोडतीर्थः, वासुकः सिद्धकेश्वरश्चेति तीर्थक्षेत्रणि भारतवर्षे सन्ति। अस्य देशस्य दक्षिणदिशि पाण्ड्याः केरलाः चोलाः, कुल्या च तथा सेतुकाः, मूषिकाः, क्षपणाः, वनवासिकाः इत्याद्यः निवसन्ति।

Puranas occupy the place of pride in Indian literature. In the Puranas we find geographical descriptions of our country. The sub-continent which is to the north of the ocean and to the south of the Himalayas is named Bharata. We learn that in this country of Bharata there are nine divisions. Since these divisions are separated by the ocean, they are not connected to each other. Indradweepa, Kaseruman, Tamsavarna, Gabhastiman, Nagadweepa, Saumya, Gandharva, Varuna and Kamanika are the nine divisions. The ninth one, Kamanika, is surrounded by the ocean.

From north to south this island measures 1000 yojanas. There are seven great mountains in Bharatavarsha namely, Mahendra, Malaya, Sahya, Shuktiman, Rksha Parvatha, Vindhya and Pariyatra. Great rivers like Ganga, Yamuna, Saraswathi, Chandrabhaga, Sindhu, Shatadru, Vitastha, Iravathi and Kuhu flow here. There a number of pilgrimage centres of which Kapilatirtha, Gograhatirtha, Somatirtha, Alabutirtha, Mrithyunjayatirtha, Krodhatirtha, Vasukatirtha and Siddhakeshwaratirtha are famous. Pandyas, Keralas, Cholas, Kulyas, Setukas, Musikas, Kshapanas and Vanavasikas are the states of the southern territories.

प्रश्न 30.
विक्रमादित्यस्य परोपकारगुणं वर्णयत।
उत्तरंः
‘परेषामपि रक्ष जीवितम्’ इति पाठे विक्रमादित्यस्य परदुःखस्पन्दनगुणाः हृदयङ्गमरीत्या निरुपितो वर्तते। एकदा विक्रमादित्यः स्वमन्त्रिषु राज्यभारधुरं निक्षिप्य योगिवेषेण देशं पर्यटितुं गतः। यावत् सः कस्मिंश्चन वनं प्रविशति, तावत् सूर्यः अस्तंगतः। विश्रान्त्यर्थं सः वृक्षमूलमेकम् आश्रितवान्। तस्मिन् वृक्षे निवसतः चिरञ्जीवी नाम्नः पक्षिराजस्य पुत्रस्य वचनेभ्यः पलाशनगरस्य जनाः राक्षसबाधया पीडिताः, पर्यायक्रमेण तस्मै भोजनं पौरैः परिकल्पितं, प्रतिदिनमपि तस्य आहारार्थं मानुष एकः प्रेष्यते; तद्विने पक्षिणः पूर्वजन्मनः मित्रस्य ब्राह्मणस्य पर्यायः इत्यपि जानाति।

परोपकारपरः विक्रमादित्यः तत्क्षणं प्रस्थाय राक्षसं प्रतीक्षमाणः ब्राह्मणस्य परिवारं समाश्वस्य, गृहं सम्प्रेष्य, तन्नगरस्य वध्यशिलाम् आरुह्य उपविशति। तत्रागतः राक्षसः आनन्देन उपविष्टं विक्रमादित्यं दृष्टवा आश्चर्यचकितः भवति। तेन कारणं पृष्टं परार्थं स्वयं प्रेरणया प्राणाः समर्प्यन्ते, अतः दुःखं नानुभवामि इति प्रत्यवदत् राजा। तस्य परोपकारगुणात् प्रभावितो राक्षसः विक्रमादित्याय वरमेकं प्रदातुंम् इच्छति। विक्रमादित्यः तं राक्षसं ‘नरभक्षणं त्यक्तव्यम्’ इति वरं वृणुते। सर्वेभ्यः प्राणिभ्यः स्वप्राणाः इष्टाः। तदर्थं सर्वेषां प्राणिनां जीवरक्षणं कर्तव्यम् इति तं बोधयति राजा। तेन प्रभावितः राक्षसः ततः प्रभृति जीवमारणं परित्यजति।

King Vikramaditya’s qualities of magnanimity and doing good to others are described in the lesson ‘परेषामपि रक्ष जीवितम’. Once, placing the burden of government on his ministers, Vikramaditya set out to travel abroad in the guise of a yogi. As he travelled, one evening the sunset while he was in a great forest, and he sat down for shelter under a tree. At the top of the tree lived an aged king of the birds named Chiranjivi. His sons and grandsons would go out every day in the morning to feed themselves and return in the evening.

Vikramaditya learnt from their conversation about an ogre in the town of Palasa, that would come every day to the town and devour any man he chanced upon. He also learnt that the people of the town had offered to give the ogre one person every day for food, to which the ogre had agreed. That day it was the turn of a Brahmin. The Brahmin was a friend of one of the sons of Chiranjivi; so the bird was sad.

After listening to the birds, the king went to the town of Palasa. There he saw the Brahmin who had come according to his turn. The king asked the man to leave and he himself sat on the rock. Astonished to see the king sitting smiling on the rock, the ogre asked him the reason for his happiness. The king responded that he was offering himself, of his own accord. He said that the good wish for the happiness of all. They grieve deeply in the grief of others, abandoning their own desires for pleasure and enjoyment.

The ogre was pleased by the king’s conduct and asked him to choose a boon. The king asked him to give up eating humans and advised him to protect the life of others just as he would protect his own. Instructed by the king, the ogre gave up killing creatures from that time.

प्रश्न 31.
प्रवाजकः।
उत्तरंः
‘निर्विमर्शा हि भीरवः’ इति पाठे चित्रितं प्रमुखं पात्रं परिव्राड् अथवा सन्यासी। एषः गङ्गातटनिवासी मौनव्रती च भवति। भीक्षाटनया जीवनं करोति स्म।
एकदा सः प्रव्राजकः भिक्षार्थमेकस्य वणिजः गृहे गच्छति। तस्य पुत्री या अतीवसुन्दरी आसीत् सा भिक्षां दत्वा अन्तः प्रविशति। तस्या उन्मादकरि रूपं दृष्ट्वा कामवशगः सः शठः येन केन प्रकारेण तां प्राप्तुम् निश्चयति। अथः कपटमेकां युक्तिं चिन्तयित्वा तस्य सुता दुर्लक्षण। यदि तस्याः विवाहो भवति तर्हि वणिजः सकुटुम्बः विनश्यति इति वदति तां कन्यां न्यस्तदीपायां पेटिकायां निक्षिप्य, गङ्गायां क्षेप्तुं परिहारं सूचयति। भीरुः वणिक् परिव्राजा यदुक्तं तत्सर्वं तथैव करोति। अनन्तरं सः परिवाड् स्वशिष्यैः तां पेटिकाम् आनयति। एकान्ते तां पेटिकाम् उद्घाटयति, तदन्ततः घोरः वानरः एकः बहिरागत्य दन्तैः तस्य नासिकां, नखैः कर्णौ च छेदयति। एवं स्वधर्मं प्रामाणिकतया च आचरन् पुरुषः कपटयुक्तिना आत्मनः गौरवं कथं नाशयति, जनैः अपहसितश्च भवति इति पाठेस्मिन् वर्णितम् ।

The protagonist of the lesson ”निर्विमर्शा हि भीरवः” is a monk. He lived in a city named Makandika, on the bank of the Ganges. He observed a vow of silence and lived on alms.

Once, when he entered a certain merchant’s house to beg, he saw a beautiful maiden coming out with alms in her hand. The monk, seeing that she was wonderfully beautiful, hatched a plan to get her. He told her father, a merchant, that his daughter had inauspicious marks and that they would all die when she married. Hence he suggested that she be put in a box and be set adrift on the Ganges with a light kept on top of the box.

The timid merchant did not reflect on what the monk had said and agreed to do as the monk had commanded. He put his daughter in a box and set her adrift. The monk asked his pupils to find the box and bring it to him. But even before the monk’s pupils could get to the box, a prince chanced upon the box and replaced the girl in the box with a monkey. After the prince departed, the monk’s pupils came there in the course of their search, found the box, and carried it to the monk. When the monk opened the box, a monkey sprang out, and in its fury tore off the nose of the wicked monk with its teeth and his ears with its claws. The next morning everyone who heard the story had a hearty laugh.

प्रश्न 32.
शार्ङ्गरव-दुष्यन्तयोः संवादः।
उत्तरंः
महाकवि कालिदासस्य ‘अभिज्ञानशाकुन्तलम्’ इति रुपकस्य पञ्चमाङ्के शार्ङ्गरव-दुष्यन्तयोः संभाषणस्य सन्निवेशः विद्यते।
सोमतीर्थतः प्रतिनिवृत्तः कण्वमहर्षिः दुष्यन्त-शकुन्तलयोः परिणयं ज्ञात्वा, ताम् अभिनन्द्य पतिगृहं प्रेषयितुं निश्चिनोति। शकुन्तलां पुरस्कृत्य शार्ङ्गरवः, शारद्वतः, गौतमी च ततः निर्गत्य दुष्यन्तस्य आस्थानम् आगच्छन्ति। राजकुलं प्राप्तास्ते सर्वे, राजा दुष्यन्तस्य आज्ञया पुरोघसा सोमरतेन श्रौतेन विधिना सत्कृत्य प्रवेशिता आशीर्वचनपूर्वे राज्ञे शकुन्तलामधिकृत्य – ‘यन्मिथः समयादिमां दुहितरं भवानुपायस्तं तन्मया प्रीतिमता युवयोरनुज्ञातम्’ इति कण्वसन्देशं कथयित्वा, दुष्यन्तः अर्हतां प्राग्रसरः स्मृतः।

शकुन्तलापि मूर्तिमती च सत्क्रिया, तुल्यगुणं वधूवरं समानयन् प्रजापतिः चिरस्य वाच्यं न गतः’ इति उक्त्वा शकुन्तला भार्यत्वेन स्वीकर्तुं विज्ञापयति। ततः दुर्वासशापदोशाद्राजा तस्याः परिणयं न स्मारयति। तदा शार्ङ्गरवः, सतीमपि जातिकुलैकसंश्रयां जनः अन्यथा भावयन्ति। अतः प्रमदा प्रियाप्रिया वा परिणेतुः समीपे इष्यते’ इति वदति। पुनरपि दुष्यन्तः शकुन्तला तेन परिणितपूर्वा वा? इति पृच्छति। चिन्तयन्नपि तां न स्मरामि तत्कथम् अभिव्यक्त सत्वलक्षणां प्रति मां क्षेत्रिणं मन्यमानः प्रतिपत्स्ये’ इति वदाति। तदा दुष्यन्तस्य वचनं श्रुत्वा शार्ङ्गरवः – अतः सङ्गतं विशेषात् रहः परीक्ष्य कर्तव्यम् अज्ञात हृदयेषु सौहृदम् एव वैरीभवति इति दुष्यन्तं निन्दति। तदा दुष्यन्तः शकुन्तलायाः प्रत्ययात् तं संयुतदोषाक्षरें किं निन्दाति। शकुन्तलाम् अतिसंन्धाय किं लभ्यते इति वदति। यदि दुष्यन्तः शकुन्तलां न स्वीकरोति तर्हि पौरवाणां सर्वनाशः भविष्यति इति शार्ङ्गरवः वदति।

The conversation between King Dushyanta and Sarngarava occurs in the fifth Act of the play ‘Abhijnana Sakuntalam’, written by the famous poet Kalidasa.

Sage Kanva, having returned from Somatheertha, learns about the marriage of Dushyanta and Sakuntala and finally decides to send Sakuntala to her husband’s house. The ascetics, Gautami, Sarngarava and Saradvata escorting Sakuntala arrive at the royal palace. The King Dushyanta orders his priest Somaratha to admit the party into his royal presence. After an exchange of greetings Sarngrava, the chief of the sages who accompanied Sakuntala conveys the message of his preceptor Kanva.

Sarngarava congratulates the king on his marriage and invites him to accept Sakuntala as the Queen. The king, to whom all this comes as a complete surprise, denies all knowledge of the affair, due to the curse of sage Durvasa. The simple-minded Sarngarava does not understand the real reason for the king’s surprise. Hence, he explains the behaviour of the world (lokavruttanta) to the king. The king now puts a direct and straight forward question, “I do not really remember having espoused this lady. How then shall I receive her, bearing visible signs of pregnancy, suspecting my relation towards her to be that of a nominal husband?”

When Sakuntala reveals her face, King Dushyanta’s mind is captivated by her beauty and for a moment he makes all possible effort to recollect Sakuntala. Sarngarava interprets the king’s silence as his victory and openly taunts the king. The king once again explains his helpless position. He can accept her on the words of sages, but how can he accept her child when he certainly knows himself to be only a ‘nominal father’. Sarngarava taunts the King saying, “Therefore one should form a union, and particularly that in private, after a careful examination. Friendship turns into enmity in those whose hearts are unknown to each other.” Dushyanta requests Sarngarava not to taunt him, but Sarngrava’s anger becomes uncontrollable and hence he bursts out with the curt reply – ‘Downfall’ meaning Pauravas will court their downfall.

प्रश्न 33.
रोटिकाप्रसङ्गः।
उत्तरंः
यदा महाराणाप्रतापः अरण्ये वसतिस्म तदा तस्य परिवारः महत्कष्टम् अनुबभूव। एकत्र सर्वदा वैर्याक्रमणशङ्का, अन्यत्र आहाराभावात् पुत्रकलत्राणां कष्टपरम्परा च अतीववेदनाकरी बभूव । एकस्मिन् दिने राणाप्रतापस्य पत्नी अरण्यतृणबीजचूर्णेन रोटिकाः सज्जीकृत्य सर्वेभ्यः किञ्चित्-किञ्चि द्भागं दत्तवती स्वपुत्र्यै अपि रोटिकां दत्वा ‘तस्याः अर्धमेव खादित्वा अवशिष्टमधु परेधुः भक्षणार्थं रक्ष इति उक्तवती। स्वप्रियदुहितुः परेधुः आहारः लप्स्यते वा न वा इति शङ्कया प्रेममयी माता तथावोचत् । एतादृशं दारुणं कारुण्यपूर्णश्च जीवनं व्यतीयाय सर्वोऽपि परिवारः। बहुभ्यः दिनेभ्यः पर्याप्ताहाराभावात् क्षुधिता बालिका तदानीमेव रोटिकां खादितुम् आरेभे। तावति काले कुतश्चित् अकस्मादागतः कश्चन अरण्यमार्जालः बालिकायाः हस्तात् रोटिकामाकृष्य कुत्रचिदधावत्। बालिका महता दुःखेन आक्रन्दितुम् उपचक्रमे। एतत्करुणापूर्णदृश्यम् अवलोक्य कठोरहृदयस्य राणाप्रतापस्यापि मनः अद्रवत्।

Rana Pratap’s family faced a lot of difficulties when it stayed in the forest. On the one hand, he was bothered by the attack of the enemies and on the other by the difficulties faced by his wife and children due to shortage of food. One day his wife prepared Rotis from the powder of the seeds of hay in the forest and served small pieces of rotis to the family members. She instructed her daughter to eat only half of the roti served to her and keep the other half for the next day as she doubted the availability of food the next day. His family members were leading such a pathetic life. As the daughter had not eaten food for many days, she started eating the roti given to her. Just then a wild cat snatched the roti from her hand and ran away. Rana Pratap’s heart melted on seeing this heart-rending scene.

प्रश्न 34.
सा शान्तिः ।
उत्तरंः
‘सा शान्तिः’ इति कथायाः मूललेखकः डा ॥ शिवरामकृष्णन् महोदयः। कथेयं संस्कृतभाषया अनूदिता कीर्तिशेषेण डा॥ एस्. रामकृष्णराव महोदेयेन।।
यथा नाम्नैव सूचितं कथायाः नायिका शान्तिः इति। सा विंशतिके वयसि वर्तमाना नवतरुणी। सा सर्वलक्षणसम्पन्ना सर्वावयवसुन्दरी च आसीत् अनिवार्यतया जीवननिर्वाहणार्थं सा एकस्मिन् वस्त्रापणे कार्यं करोति स्म। तस्य वस्त्रापणस्य समीपे एव तरुणस्यैकस्य कार्यालयम् आसीत्। अस्याः सौन्दर्येण आकृष्टः सः स्वमनसि एव तां प्रति विविधाभिः भावनाभिः सदा तामेव अचिन्तयत्। एकदा शान्ति तस्य कार्यालयं गत्वा मृतस्य स्वपतेः वार्षिकश्राद्धे भागं वोढुं प्रार्थयति। एतस्याः सुसंस्कृतं सद्वर्तनं तरुणस्य मनः परिवर्तयति। समाजे स्त्रियः गौरवपूर्णतया द्रष्टव्याः इति सन्देशः अनेन पाठेन लभ्यते।

‘सा शान्तिः’ is a story originally written in English by Dr. Shivarama Krishnan. It was translated into Sanskrit by Dr. B.S. Ramakrishna Rao. The heroine of the story is a young lady called ‘Shanthi’. She was very beautiful and was in her twenties. Owing to circumstances she was working in a cloth shop. A young man had his office close to that shop. Enraptured by her beauty, he thought about her a lot. Once, Shanthi goes to his office and requested him to attend the annual ceremony of her dead husband. With her cultured behavior, he felt bad about his own mean thoughts towards her. From that moment onwards, he changed his own perception totally. The message of the story ‘सा शान्तिः’ is to suggest to every one that one should respect women in this society.

प्रश्न 35.
कर्ण – परशुरामयोः संवादः।
उत्तरंः
‘कर्णः-परशुरामयोः संवादः’ विधिविलसितम् इति पाठे वर्तते।

कर्णः गुरोः परशुरामात् शस्त्रविद्याम् अभ्यस्तुमिच्छति। कर्णस्य गुरुभक्त्या सन्तुष्टः परशुरामः तस्मै सर्वाणि शस्त्राणि उपदिशति। तदनन्तरम् उपवासादिव्रतदीक्षाम् आचरितुं कथयति । व्रतदीक्षानन्तरं भार्गवास्त्रम् उपदिशति।

कर्णः स्वविद्याभ्यासस्य परिसमाप्तेरनन्तरं गुरवे दक्षिणां दातुमिच्छति। निर्लिप्तस्य वनवासिने स्वस्मै गुरुदक्षिणायाः आवश्यकता नास्ति। तथापि गुरुदक्षिणा दत्ता चेत् कलासहिताः सर्वाः विद्याः सफलाःइत्याशिषा तमभिनन्द्य गुरुकुलात् बहिर्गन्तुम् अनुमतिं ददाति।

गुरुकुलस्य वैभवं पश्यन् कर्णः भूमौ शयानं गुरुं पश्यति। तस्य शिरः स्वोत्सङ्गे स्थापयति। वज्रकीटप्रसङ्गेन उत्थितः गुरुः परशुरामः क्रोधाविष्टः सन् कर्णं भर्त्सयति – ‘पुनः किमर्थम् आश्रमं प्रत्यागतवान्? कथमहं भवतः उत्सङ्गे शयनमकरवम्? अस्याः रक्तधारायाः कारणं किम्? इदृशीष् असामान्यां सहनां वहन् त्वं कः?’ इति।

तदा कर्णः – ‘अहं सूतपुत्रः। अस्त्रविद्यायाः आकाङ्क्षया भवतः सकाशम् आगतवान्। न कयापि दुर्मत्या’ इति तस्य क्षमा याचते। अनेन कुपितो भूत्वा गुरुः ‘यदा ते मनसि सूतभावना जायते तदा अभ्यस्ताः सर्वा विद्याः विस्मरन्तु’ इति शपति।

कर्णपरशुरामयोः संवादः न कदापि असत्यं वदेत् इति नीतिं बोधयति, कर्णस्य करुणां परिस्थिति दृष्ट्वा सन्तापं सूचयतः तस्य परशुरामस्य शिष्यवात्सल्यमपि व्यक्तं भवति।

The conversation between Karna and his preceptor Parashurama is taken from the lesson विधिविलासतम, an extract from the drama ‘गुरुषापम’ by Dr K.S. Nagarajan.

Karna approaches Parashurama to acquire the knowledge of weapons and missiles. Parashurama, pleased with Karna’s devotion, teaches him all that he knows about weapons. After initiating him into the various austerities, he teaches him the secret of the Bhargavaastra. . After completing his education, Karna desires to give guru Dakshina to his preceptor. But the preceptor says that he has no need for any fee as he is a recluse living in the forest. If you kill all the arrogant kings with the art of missiles taught by me to you, that itself is the fees you may pay me.

Having taken leave of his preceptor, Karna gives a longing look at the hermitage with which he was associated for so long. Suddenly he sees his preceptor who is in deep sleep. He goes near and takes his head in his lap and ensures that the preceptor sleeps soundly. At that moment, an insect called Vajra begins to bite the thigh of Karna. It starts eating his flesh and drinking his blood. The touch of warm blood awakens Parashurama and he asks Karna, “Whose blood is this? How come my head is on your lap? Why did you come back to the ashram? Tell me the truth”. Karna replies with all humility, “Master, I am the son of a charioteer. I had a very ardent wish to gain knowledge of weapons. That is why I came to you and learnt from you.

I have no other motive. Please pardon me if I have committed any wrong”. Infuriated by the knowledge that Karna is a charioteer’s son, Parashurama curses him thus – “The moment you remember that you are the son of a charioteer, may you forget all that you have learnt from me”. Karna falls at his feet and begs his pardon. Parashurama blesses him.

This conversation between Karna and Parashurama, while highlighting Karna’s devotion towards his preceptor, cautions people against uttering lies under any circumstance. Parashurama, taking pity on Karna, shows his affection for his disciple.

प्रश्न 36.
विद्यार्थिनां कृते कृष्णशास्त्रिणां सन्देशः।
उत्तरंः
‘कृष्णशास्त्रीमहोदयः’ इति पाठे विद्यार्थिनां कृते कृष्णशास्त्रिणः सन्देशः एवम् अस्ति :- “मित्राणि, वयं न सात्विकाः स्मः, तामस-प्रवृत्तयः; क्षमाशीलाः शूराः न; भीरवः कातराश्च स्मः। राजकीयं युद्धमस्माकमनवश्यकम्। जीवनम् इति युद्धे नः तेजः धैर्यस्थैर्य स्वाभिमानं च अत्यावश्यकम्। उत्तिष्ठत! जाग्रत! प्राप्य वरान्निबोधत! वीररसयुताः कथाः पठतः। हृदयम् उत्साहेन पूरयत। धर्मबुद्धिं सञ्चारयत; स्वदेश-स्वजनाभिमानयुताः भवत। यूयं विद्यार्थिनः। विद्यार्थिनां विद्यार्जनमेव तपः। आलस्यं त्यजत युष्माकं देशस्य इतिहासं पठत, तद्धित्त । न राष्ट्रस्य च समुन्नतिः कथं भवेदिति चिन्तयत। प्रीतिर्भवतु। संहतिर्भवतु। मङ्गलं भवतु।

Prof. A.R. Krishna Sastri’s advice to his students is brought out in the lesson ‘कृष्णशास्त्रीमहोदयः’ Sastri used to advise his students thus: “We are not satviks. We have a tamasha character. We don’t have patience. We are not brave. We are cowards. We don’t need political war. We need courage, patience and self-respect in the battle of life. So stand up. Be enlightened. Strive till you reach your goal. Listen to stories of heroes and fill your mind with enthusiasm. Have respect for the country and the people. Learning is the only penance for students. Don’t be lazy. Read the history of our country. Think about the progress of our country. Be united.”

VI. मञ्जूषातः सूक्तं पदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत। (4 × 1 = 4)

अङ्गुलिः, समीहितं, दुर्नयः, कुसुम।।

प्रश्न 37.
त्वम् आत्मनः ………….. कुरु।
उत्तरंः
समीहित

प्रश्न 38.
तमभ्यधावत् स्वकृतो मूर्तिमानिव ……….।
उत्तरंः
दुर्नयः

प्रश्न 39.
अङ्गुलीयकशून्या मे ………..।
उत्तरंः
अङ्गुलिः

प्रश्न 40.
………… गन्धम् अभ्यजिघ्रम् ।
उत्तरंः
कुसुम

VII. संयोजयत (4 × 1 = 4)

प्रश्न 41.
क – ख
a) पुण्डरीकः – i) बह्वपत्यः
b) गोविन्दः – ii) ऋषिकुमारकः
c) श्रुत्वा – iii) राणाहमीरः
d) सिसीदिया – iv) ज्ञानमवाप्नोति ।
उत्तरंः
a – ii; b – i; c – iv; d – iii.

VIII. रेखाङ्कितानि पदानि अश्रित्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (त्रयाणमेव) (3 × 1 = 3)

प्रश्न 42.
गन्धर्वाधिपतिः हंसः।

प्रश्न 43.
अनुचराः प्रव्राजकस्य वचनम् अपालयन् ।
उत्तरंः
अनुचराः कस्य वचनम् आलापयन्?

प्रश्न 44.
कालिदासस्य सप्त कृतयः।
उत्तरंः
कालिदासस्य कृतयः कति?

प्रश्न 45.
वैदेशिकाः वाणिज्यार्थम् आगच्छन्ति स्म।
उत्तरंः
वैदेशिकाः किमर्थम् आगच्छन्ति स्म?

प्रश्न 46.
भाषासाहित्यविद्यार्थिभिः संस्कृतभाषा अध्येतव्या एव ।
उत्तरंः
भाषासाहित्यविद्यार्थिभिः का अध्येतव्या एव?

IX. यथानिर्देशं कुरुत। (चतुर्णामेव) (4 × 3 = 12)

प्रश्न 47.
सन्धिं विभजत/योजयत। (त्रयाणामेव)
द्वीपोऽयम्, तथेति, ग्रामस्य + एव, तथा + एव, सर्वस्य + आर्तिम् ।
उत्तरः
द्वीपोऽयम् = द्विपो + अयम्।
तथेति = तथा + इति।
ग्रामस्य + एव = ग्रामस्यैव।
तथा + एव = तथैव ।
सर्वस्य + आर्तिम् = सर्वस्यार्तिम् ।

प्रश्न 48.
विग्रहवाक्यं समस्तपदं लिखत। (त्रयाणामेव)
पुराणभारतम्, मुनिकुमारकम्, मनुजः पशुः, इव, गुरोः प्रसादम्, कामधेन्वों गुणाः ।
उत्तरः
पुराणभारतम् = पुराणेषु भारतम्।
मुनिकुमारकम् = मुनेः कुमारकः तम् ।
मनुजः पशुः = मनुजपशुः।
गुरोः प्रसादम् = गुरुप्रसादम् ।
कामधेन्वों गुणाः = कामधेनुगुणाः।

प्रश्न 49.
लिङ्ग-विभक्ति-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
विद्या, महाशयस्य, अम्बया, कौतुकात् ।
उत्तरंः
विद्या = स्त्रीलिङ्गः, प्रथमाविभक्तिः, एकवचनम्।
महाशयस्य = पुंलिङ्गः, षष्ठीविभक्तिः, एकवचनम् ।
अम्बया = स्त्रीलिङ्गः, तृतीयाविभक्तिः, एकवचनम्।
कौतुकात् = नपुंसकलिङ्गः, पञ्चमीविभक्तिः, एकवचनम् ।

प्रश्न 50.
लकार-पुरुष-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
कुर्वन्ति, भक्षय, भवेत्, अपनेष्यामि ।
उत्तरंः
कुर्वन्ति = लट्लकारः, प्रथमपुरुषः, एकवचनम् ।
भक्षय = लोट्लकारः, मध्यमपुरुषः, बहुवचनम् ।
भवेत् = विधिलिङ्लकारः, प्रथमपुरुषः, एकवचनम् ।
अपनेष्यामि = लुट्लकारः, उत्तमपुरुषः, एकवचनम् ।

प्रश्न 51.
पदपरिचयं कुरुत। (त्रयाणामेव)
कृत्वा, निरीक्ष्य, प्रवेशयितुम्, अन्यथा।
उत्तरंः
कृत्वा = त्वान्ताव्ययम्।।
निरीक्ष्य = ल्यबन्ताव्ययम् ।
प्रवेशयितुम् = तुमुन्नन्ताव्ययम्।
अन्यथा = अव्ययम् ।

प्रश्न 52.
प्रयोगं परिवर्तयत।
अ) स्त्रिया गृहं रक्ष्यते।
उत्तरंः
स्त्रीः गृहं रक्षाति।
अथवा
आ) विक्रमादित्यः कालं नयति ।
उत्तरंः
विक्रमादित्येन कालो नीयते ।

प्रश्न 53.
अलङ्कारं सलक्षणं निर्दिशत।
अ) “अस्याः आननारविन्दे अपूर्वाकर्षणम् आसीत् ।”
उत्तरंः
अत्र रुपकालङ्कारः वर्तते।
तल्लक्षणम् – ‘उपमानोपमेययोरभेदः रुपकम्’।
अथवा
आ) “त्वम् असत्यवादीव प्रतिभासि।”
उत्तरंः
अत्र उत्प्रेक्षालङ्कारः वर्तते।
तल्लक्षणम् – ‘संभावनास्यादुत्प्रेक्षा’।

प्रश्न 54.
कन्नडभाषया-आङ्ग्लभाषया वा अनुवदत। [5]
दीपावलीमहोत्सवः दिनत्रयं यावत् आचर्यते, अत्र चतुर्दश दुष्टशक्तेः नाशं सूचयति। अमावास्यायां लक्ष्मीपूजा प्रचलति। प्रतिपदि दिने वामनरूपिणा विष्णुना प्राप्तानुग्रहः बलिः पूज्यते। अस्मिन् अवसरे सर्वेषां जीवने अन्धकारः नश्यतु प्रकाशः प्रसारयतु इत्याशया सर्वत्र दीपानां मालाः विराजन्ते।
उत्तरंः
अमावास्यायां लक्ष्मीपूजा प्रचलति। प्रतिपदि दिने वामनरूपिणा विष्णुना प्राप्तानुग्रहः बलिः पूज्यते। अस्मिन् अवसरे सर्वेषां जीवने अन्धकारः नश्यतु प्रकाशः प्रसारयतु इत्याशया सर्वत्र दीपानां मालाः विराजन्ते।

Deepavali festival is celebrated for three days. This festival stands for the destruction of fourteen wicked elements (powers). On the last day of lunar dark half (on Amavasya) the worship of goddess Laxmi will be held. On the first day of lunar bright half, people worship King Bali who was blessed by Vamana, the incarnation of Lord Mahavishnu. On this auspicious occasion people light rows of lamps with the intention of driving away darkness and spreading brightness everywhere.

प्रश्न 55.
संस्कृतभाषया अनुवदत। [5]

Gopala Krishna Gokhale was a great patriot. He led the freedom movement prominently. He was a very good orator too. People joined the freedom movement, having listened to his inspiring and patriotic speech. His simple and selfless life is a role model to all.
उत्तरंः
गोपालकृष्णगोखले महोदयः एकः अप्रतिमः देशभक्तः आसीत्। सः भारतीय स्वातन्त्र्यसङ्ग्रामे प्रमुखं पात्रम् अवहत्। सः उत्तमः वाग्मी च आसीत्। तस्य वचसि जनाः देशभक्तेः प्रेरणां प्राप्त्वा स्वातन्त्र्यसङ्ग्रामे भागं अवहन् । सः तस्य सरलं निस्वार्थं च जीवनेन सर्वेभ्यः आदर्शप्रायोऽस्ति।

प्रश्न 56.
इमं परिच्छेदं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत।। (5 × 1 = 5)
पुरा एकस्मिन् नगरे एकः भिक्षुकः आसीत्। सः जीवने एकवारं काशीं गच्छामि इति चिन्तितवान्। परन्तु काशीं गन्तुं धनमावश्यकम् | धनहीनः सः कथमपि गन्तुं निश्चिनोति। अतः सः प्रत्येकं गृहं गत्वा धनं याचते। पश्चात् सर्वं धनम् एकीकृत्य एकस्मिन् भाण्डके स्थापयति। सः समयं निश्चित्य भाण्डकं शिरसि धृत्वा काशीं गन्तुम् उद्युक्तो भवति। महताप्रयासेन च तेन काशी नगरी प्राप्ता। ततः गङ्गानद्यां स्नाति। मन्दिरं गत्वा विश्वनाथदर्शनं करोति। तेन च महदानन्दम् अवाप्नोति।
प्रश्नाः
(i) एकस्मिन् नगरे कः आसीत्?
(ii) भिक्षुकः किं चिन्तितवान्?
(iii) भिक्षुकः धनं कुत्र स्थापयति?
(iv) भिक्षुकः कुत्र स्नाति?
(v) मन्दिरं गत्वा किं करोति?
उत्तरंः
(i) एकस्मिन् नगरे एकः भिक्षुकः आसीत् ।
(ii) भिक्षुकः जीवने एकवारं काशीं गच्छामि इति चिन्तितवान् ।
(iii) भिक्षुकः धनम् एकस्मिन् भाण्डके स्थापयति ।
(iv) भिक्षुकः गङ्गानद्यां स्नाति।
(v) भिक्षुकः मन्दिरं गत्वा विश्वनाथदर्शनं करोति ।

अथवा

मित्रं प्रति पत्रमेकं लिखत।
उत्तरंः

स्थलम्ः तुमकूरुनगरम्
दिनाङ्कः ०४ जनवरी, २०१९.

प्रियमित्र,
सादरं प्रणामाः।
अहमत्र कुशली। भवान् अपि कुशली इति भावयामि। मम अध्ययनं सम्यक् प्रवर्तते। अस्माकं विद्यालये संस्कृतोत्सवकार्यक्रमः, तथा भगवद्गीताकण्ठपाठस्पर्धा च आयोजिता वर्तते। अहमपि भागं वहामि। अतः तस्मिन् समये भवता अवश्यम् आगन्तव्यम् ।
अन्यत् सर्वं कुशलम् । अवश्यम् आगच्छति ननु ।

भवदीयः मित्रम्
प्रतापः
(हस्ताङ्कनम्)

सकाशात्
द्वितीय पि.यू.सि. ‘अ’ विभागः
सर्वकारीय प.पू.विद्यालयः
तुमकूरुनगरम्।

सविधे,
विजयः
प्रतापः
द्वितीय पि.यू.सि., ‘क’ विभागः
विद्योदयविद्यालयः
शिरसिनगरम्।

Students can Download 2nd PUC Sanskrit Model Question Paper 1 with Answers, Karnataka 2nd PUC Sanskrit Model Question Papers with Answers help you to revise complete Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Model Question Paper 1 with Answers

अङ्काः 100
समय : 3 घण्टा 15 निमेषाः

I. एकवाक्येन संस्कृतभाषया उत्तरं लिखत। (10 × 1 = 10)

प्रश्न 1.
अद्यापि देवाः कुत्र जन्म इच्छन्ति?
उत्तरम्
अद्यापि देवाः भारते जन्म इच्छन्ति।

प्रश्न 2.
वृद्धपक्षिराजस्य नाम किम्?
उत्तरम्
वृद्धपक्षिराजस्य नाम चिरञ्जीवी ।

प्रश्न 3.
राजपुत्रः मञ्जूषायाः अन्तः कं निक्षिपति?
उत्तरम्
राजपुत्रः मञ्जूषायाः अन्तः घोरं वानरम् निक्षिपति।

प्रश्न 4.
स्वाधीनकुशलाः के?
उत्तरम्
स्वाधीनकुशलाः सिद्धिमन्तः।

प्रश्न 5.
राणाप्रतापस्य अश्वस्य नाम किम्?
उत्तरम्
राणाप्रतापस्य अश्वस्य नाम चेतकः।

प्रश्न 6.
पारिजातः कस्मात् उद्गतः?
उत्तरम्
पारिजातः समुद्रमथनात् उद्गतः।

प्रश्न 7.
शान्त्याः पत्युः नाम किम्?
उत्तरम्
शान्त्याः पत्युः नाम सुन्दरः।

प्रश्न 8.
कर्णः कस्मै गुरुदक्षिणां दातुम् इच्छति?
उत्तरम्
कर्णः गुरवे गुरुदक्षिणां दातुम् इच्छति।

प्रश्न 9.
कामधेनुगुणा का?
उत्तरम्
कामधेनुगुणा विद्या।

प्रश्न 10.
कृष्णशास्त्रीमहोदयेन आरब्धा पत्रिका का?
उत्तरम्
कृष्णशास्त्रीमहोदयेन आरब्धा पत्रिका प्रबुद्धकर्णाटकः।

II. द्वित्रः वाक्यैः कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषावा वा उत्तरं लिखत। (2 × 5 = 10)

प्रश्न 11.
विक्रमादित्यः राक्षसं किम् उपदिशति?

प्रश्न 12.
कन्याविषये परिव्राट् वणिजः सकशे किं वदति?

प्रश्न 13.
भामाशाहः राणाप्रतापं प्रति किम् आह?
उत्तरम्

This sentence is taken from the lesson Ekuara:” which has the subject taken from history books. He told Ranapratap ‘King I am the servant of your dynasty and I have lots of money. From that, you can take care of 25000 soldiers up to 12 years. At that time Rana said ‘I don’t take that money and I will get money from elsewhere’. Then Bamashaha said ‘this money is not others, this money is earned for the sake of protecting the country and if it helps then my life would be
meaningful’.

प्रश्न 14.
प्रणामावसरे महाश्वेता कीदृशी आसीत्?

प्रश्न 15.
शान्तिः किमर्थं तरुणं दृष्टुम् आगच्छति?

प्रश्न 16.
परशुरामस्य कोपकारणं किम्?
उत्तरम्

This sentence is taken from the lesson ‘गुरुशपम्’ first act of ‘विधिविलसितम्’ written by Dr K.S. Nagarajan. Karna approaches Parashurama for learning the usage of weapons and missiles. After finishing his warfare he looks at his preceptor sleeping under a tree. He rushes to him, lifts his head and keeps it on his thigh. When the insect Vajrakeeta by name drills his thigh and blood oozes out, Parashurama is woken up and asks angrily ‘Why did you return to the Ashrama? How did my headrest on your lap? What is the cause of this bloodstream? Who are you that can bear this pain?

प्रश्न 17.
सत्पुरुषव्रतं किम्?

III. पाठनाम उल्लिख्य श्लोकानाम् अनुवादं कन्नड-आङ्ग्लभाषया वा कुरुत। (त्रयाणामेव) (3 × 3 = 9)

प्रश्न 18.
विश्वस्य मातरः सर्वाः सर्वाश्चैव महाफलाः।
तथा नद्यः स्वप्रकाशाः शतशोऽथ सहस्रशः।।

प्रश्न 19.
तथेति प्रतिपद्यैतद् गत्वा सोऽथ वणिक्भयात्।
नक्तं चक्रे तथा सर्वं निर्विमर्शा हि भीरतः।।

प्रश्न 20.
कास्विदवगुण्ठनवती नातिपरिस्फुटशरीरलावण्या।
मध्ये तपोधनानां किसलयमिव पाण्डुपत्राणाम्।

प्रश्न 21.
अस्त्रप्रयोगवेलायां यदा ते सूतभावना।
तदा सर्वाणि चाम्राणि भवेयुनिष्फलानि हि॥

प्रश्न 22:
मनसा चिन्तितं कार्यं वाचा नैव प्रकाशयेत्।
मन्त्रवत् रक्षयेत् गूढं कार्ये चापि नियोजयेत्।।

IV. पाठनाम उल्लिख्य कः कं प्रति अवदत् इति संस्कृतभाषया लिखत। (चतुर्णामेव) (4 × 2 = 8)

प्रश्न 23.
त्वं विश्वस्य आति परिहरसि।

प्रश्न 24.
उपपन्ना हि दारेषु प्रभुता सर्वतोमुखी।

प्रश्न 25.
मम जीवनं सार्थकं भवेत्।

प्रश्न 26.
धैर्यधना हि साधवः।

प्रश्न 27.
अहो ! गुरुकुलवैभवम्।

प्रश्न 28.
स यत्र कुत्रापि भवतु कालेज आनेतव्य एव।

V. दशवाक्यैः संस्कृतभाषया कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा उत्तरं लिखत। (पञ्चानामेव) (5 × 5 = 25)

प्रश्न 29.
भारतस्य भौगोलिकचित्रणं कुरुत।

प्रश्न 30.
विक्रमादित्यस्य प्रभावेण राक्षसः कथं परिवर्तितः अभवत्।

प्रश्न 31.
निर्विमर्शा हि भीरवः इति शीर्षिकां समर्थयत।

प्रश्न 32.
अङ्गुलीयकप्रसङ्गः।

प्रश्न 33.
रोटिका प्रसङ्गः।

प्रश्न 34.
पुण्डरीकस्य जन्मवृत्तान्तं लिखत।

प्रश्न 35.
शान्तिदर्शनात् तरुणस्य चिन्तासन्ततिः।

प्रश्न 36.
कृष्णशास्त्रिणां शिष्यवात्सल्यम्।

VI. मञ्जूषातः सूक्तं पदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत। (4 × 1 = 4)

प्रश्न 37.
हस्तिनावत्याः राजा ………….।
उत्तरम्
दुष्यन्तः

प्रश्न 38.
वत्स …………. उन्मील्याद्य पश्य।
उत्तरम्
चक्षुषी

प्रश्न 39.
प्रवासे …………. सदृशी विद्या।
उत्तरम्
मातृ

प्रश्न 40.
सिंहवच्च ………….।
उत्तरम्
पराक्रमेत्

VII. संयोजयत। (4 × 1 = 4)

प्रश्न 41.
क – ख
विषयाः – योद्धारः
विलासमिव – वायुः
बिल्लाः – प्रेरयतीन्द्रियम्
गन्धवहः – सरस्वत्याः
उत्तरम्
प्रेरयतीन्द्रियम्
सरस्वत्याः
योद्धारः
वायुः

VIII. रेखाङ्कितानि पदानि आश्रित्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत (त्रयाणामेव) (3 × 1 = 3)

प्रश्न 42.
परदुःखेन साधवोऽत्यन्तदुःखिनो भवन्ति।
उत्तरम्
के।

प्रश्न 43.
परिव्राट् मौनं त्यक्त्वा उक्तवान्।
उत्तरम्
कः।

प्रश्न 44.
ऋषयः प्रसन्नमुखवर्णाः दृश्यन्ते।
उत्तरम्
कीदृशाः।

प्रश्न 45. प्रतापस्य शत्रवः परिहसन्ति स्म।
उत्तरम्
कस्य।

प्रश्न 46.
विमर्शकेन कृतीनाम् अध्ययनं सम्यक् कर्तव्यम्।
उत्तरम्
केन।

IX. यथानिर्देशं कुरुत। (चतुर्णामेव) (4 × 3 = 12)

प्रश्न 47.
सन्धिं विभजत/योजयत। (त्रयाणामेव)
बाल्यादेव, तथेति, हि + अकाले, शक्तो + अस्ति, ग्रामस्य + एव।
उत्तरम्
बाल्यात् + एव, तथा + इति, शक्तोऽस्ति, ग्रामस्यैव।

प्रश्न 48.
विग्रहवाक्यं/समस्तपदं लिखत। (त्रयाणामेव)
वस्त्रापणः, कामक्रोधौ, ज्ञानदाहः, जीवानां मारणम्, हिमवतः दक्षिणम्।
उत्तरम्
वस्त्रस्य आपणः, कामः च क्रोधः च, ज्ञानस्य दाहः, जीवमारणं, हिमवद्दक्षिणम्।

प्रश्न 49.
लिङ्ग-विभक्ति-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
पौरवैः, अम्बया, तस्याम्, महाशयस्य।
उत्तरम्
पु., तृ, बहु; स्त्री, तृ, एक; स्त्री, सप्तमी, एकः; पु., षष्ठी, एकः।

प्रश्न 50.
लकार-पुरुष-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
भवेत्, अपनेष्यामि, निबोधत, धारयन्ति।
उत्तरम्
विधिलिङ्, प्रथम, एकः; लृट्, उत्तम, एक; लोट्, मध्यम, बहु; लट्, प्रथम, बहु।

प्रश्न 51.
वाक्यदोषं परिहरत
भवान् गन्तुमर्हसि।
उत्तरम्
भवान् गन्तुमर्हति।

अम्बा सह स्नातुम् अभ्यागमम्।
उत्तरम्
अम्बया सह स्नातुम् अभ्यागमम्।

प्रश्न 52.
प्रयोगं परिवर्तयत।
त्वया किमेतत् आचरितम्।
उत्तरम्
त्वं किमेतत् आचरितवान्।
अथवा
राणाप्रतापः प्रतिज्ञां स्वीकृतवान्।
उत्तरम्
राणाप्रतापेन प्रतिज्ञा स्वीकृता।

प्रश्न 53.
अलङ्कारं सलक्षणं निर्दिशत।
चिच्छेदपापस्य कपिः निग्रहज्ञ इव क्रुधा।
अथवा
विलासमिव सरस्वत्या:मुनिकुमारकमपश्यम्।
उत्तरम्
चिच्छेद पापस्य कपिः निग्रहज्ञः इव क्रुधा
अत्र उपमा अलङ्कारः
लक्षणम् – उपमा यत्र सादृश्य लक्ष्मीरुल्लसति द्वयोः
उपमानं – निग्रहज्ञः
उपमेयः – कपिः
उपमावाचक इव
छेदनं – साधारण धर्मः।
अथवा
विलासमिव सरस्वत्याः मुनिकुमारकमपश्यम्।
उत्प्रेक्षालङ्कारः।
लक्षणम् – सम्भावना स्यादुत्प्रेक्षा
मुनिकुमारके सरस्वतीविलासस्य संशयत्वात् उत्प्रेक्षालङ्कारः।

प्रश्न 54.
कन्नडभाषया-आङ्ग्लभाषया वा अनुवदत। (5 × 1 = 5)

पुरा केरले शिवगुरु-आर्याम्बा दम्पत्योः एकः पुत्रः अजायत। भगवतः शिवस्य अनुग्रहात् जातस्य तस्य शङ्कर इति नाम कृतम्। सः बाल्ये एव वेदाध्ययनं समाप्य, सन्यासं स्व्यकरोत्। मातुः आज्ञया नर्मदातीरं गत्वा गुरोः सकाशे शास्त्राणि अधीतवान्। अनन्तरं भारतस्य चतुर्दा दिक्षु मठं संस्थाप्य सनातनधर्मस्य गरिमानम् अवर्धयत। स एव श्री शङ्करभगवत्पादाः।
उत्तरम्

Long back in Kerala, couple Shivaguru and Aryamba had a son. He born by the grace of Lord Shiva. So he named as Shankara. He completed Vedic studies in his childhood and became nonk. As per the order of his mother he went to the bank of Narmada and studies all Shastras under his teacher. Later he established four mutts in all four directions in India. Through the mutt he enhanced the honour of Indian religion. He is only Shankarabhagavatpada.

प्रश्न 55.
संस्कृतभाषया अनुवदत। (5 × 1 = 5)

Once the sage Vishwamitra came to the court of the king Dasharatha. He requested to send the boys Rama and Lakshmana to protect his sacrifice. Dasharatha felt sad due to affection to wards his children. Vasishtha, the preceptor of the family, advised Dasharatha to fulfil Vishwamitra’s request. Dasharatha sent Rama and Lakshmana for the welfare of the world.
उत्तरम्
एकदा महर्षिविश्वामित्रः दशरथास्थानम् आगतवान्। यज्ञरक्षणार्थं बालकौ रामलक्ष्मणौ आत्मना सह प्रेषयितुम् अकथयत्। पुत्रवात्सल्येन दशरथः दुःखितोऽभवत्। कुलपुरोहितः वसिष्ठः विश्वामित्रस्य याचनां पूरयितुं दशरथम् उक्तवान्। लोककल्याणार्थं दशरथः रामलक्ष्मणौ प्रेषितवान्।

प्रश्न 56.
परिच्छेदमिमं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत। (5 × 1 = 5)
सांगरे सर्वाणि तीर्थानि सन्तीति तं पवित्रं मन्यन्ते भारतीयाः। पृथिव्याः मेखाला इति कवयः समुद्रं वर्णयन्ति। अस्य जलं क्षारं भवतीति जनाः तन्न पिबन्ति। वर्षाकाले सागरस्य जले प्रबलेन वातेन तुङ्गाः तरङ्गाः उद्भवन्ति, घोरः घर्जनारवः च उत्पद्यते। सागरे बहुविधाः सत्वाः निवसन्ति मत्स्याः कूर्माः मकरा निवसन्ति। तस्य तले बहु मूल्यानि रत्नानि मौक्तिकानि च तिष्टन्ति इति कारणात् जनाः तं रत्नाकरः इति कथयन्ति। समुद्रतीरे सामान्यतः शुद्धः प्रशान्त: च पवन: वहति। अतः तत्र जनाः प्रात:काले सायं काले च विहारार्थं . सञ्चरन्ति। बालाा वालुकासु क्रीडन्ति। एवं सर्वे आनन्दमनुभवन्ति।
प्रश्नाः
1. भारतीयाः सागरं किमर्थं पवित्रं मन्यन्ते?
उत्तरम्
भारतीयाः सागरं सर्वाणि तीर्थानि सन्तीति पवित्रं मन्यन्ते।

2. वर्षाकाले सागरः कीदृशः भवति?
उत्तरम्
वर्षाकाले सागरस्य जले प्रबलेन वातेन तुङ्गाः तरङ्गाः उद्भवन्ति, घोर: घर्जनारव: च उत्पद्यते।

3. सागरे के निवसन्ति?
उत्तरम्
सागरे बहुविधाः सत्वाः मत्स्याः कूर्माः मकरा निवसन्ति

4. सागरतले कानि तिष्ठन्ति?
उत्तरम्
सागरतले बहु मूल्यानि रत्नानि मौक्तिकानि च तिष्टन्ति।

5. समुद्रतीरे जनाः कदा सञ्चरन्ति?
उत्तरम्
जनाः प्रात:काले सायं काले च विहारार्थं सञ्चरन्ति।
अथवा
पुस्तकप्रेषणार्थं पुस्तकप्रकाशनं प्रति पत्रं लिखत।
उत्तरम्
सकाशात्
रम्या हेच
10, तृतीयमुख्यमार्गः, जयनगरम्।

मैसूरु
सविधे
वेदान्तभारती
बनशङ्करी
बेंगलूरु

मान्या:
विषय: – पुस्तकप्रेषणाय आवेदनम्।
भवत्प्रकाशितस्य ‘प्रबन्धसंग्रहः’ नामकपुस्तकस्य विषये अहं ज्ञातवती। तत् पुस्तकं मया अवश्यं क्रेतव्यम्। अतः तत्पुस्तकं वि.पि.पि द्वारा शीघ्रं प्रेषयतु इति सविनयं प्रार्थये।

धन्यवादाः

स्थलम् – मैसूरु
दिनाङ्कः – 12/08/2014

भवदीया
रम्या

Students can Download 2nd PUC Sanskrit Previous Year Question Paper June 2018, Karnataka 2nd PUC Sanskrit Model Question Papers with Answers help you to revise complete Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka 2nd PUC Sanskrit Previous Year Question Paper June 2018

अङ्काः 100
समय : 3 घण्टा 15 निमेषाः।

I. एकवाक्येन संस्कृतभाषया उत्तरं लिखत। (10 × 1 = 10)

प्रश्न 1.
विश्वस्य मातरः काः?

प्रश्न 2.
परदुःखेन के अत्यन्तदुःखिनः भवन्ति?

प्रश्न 3.
परिव्राजकस्य अवस्थां दृष्ट्वा कः जहास?

प्रश्न 4.
गौतमी का?

प्रश्न 5.
राणाप्रतापस्य अश्वस्य नाम किम्?

प्रश्न 6:
श्वेतकेतोः तनयः कः?

प्रश्न 7.
शान्त्याः पत्युः नाम किम्?

प्रश्न 8.
कर्णस्य गुरुः कः?

प्रश्न 9.
कामधेनुगुणा का?

प्रश्न 10.
कृष्णशास्त्रिाणां माता का?

II. द्वित्रैः वाक्यैः संस्कृतभाषया कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा उत्तरं लिखत । (पञ्चानामेव) (5 × 2 = 10)

प्रश्न 11.
पञ्चद्वीपानां नामानि लिखत।

प्रश्न 12.
विस्मितः राक्षसः विक्रमादित्यं किं पृच्छति?

प्रश्न 13.
प्रव्राजकः निजान् अनुचरान् किम् उवाच?

प्रश्न 14.
प्रणामावसरे महाश्वेता कीदृशी आसीत्?

प्रश्न 15.
शान्तिः किमर्थं तरुणं द्रष्टम् आगतवती?

प्रश्न 16.
वज्राख्यः कीटः किं करोति?

प्रश्न 17.
शास्त्रिणाम् औदार्यम्।

III. पाठनाम उल्लिख्य श्लोकानाम् अनुवादं कन्नड-आङ्ग्लभाषया वा कुरुत (त्रयाणामेव) (3 × 3 = 9)

प्रश्न 18.
अयं तु नवमस्तेषां द्वीपस्सागरसंवृतः।
योजनानां सहस्रं तु द्वीपोऽयं दक्षिणोत्तरात्॥

प्रश्न 19.
प्रविष्टो जातु भिक्षार्थमेकस्य वणिजो गृहे।
स ददर्श शुभां कन्यां भिक्षामादाय निर्गताम् ॥

प्रश्न 20.
अतः परीक्ष्यकर्तव्यं विशेषात्सङ्गतं रहः।
अज्ञातहृदयेष्वेवं वैरीभवति सौहृदम् ॥

प्रश्न 21.
विजृम्भते वेदसरस्वतीमयं तपोवनं निर्मलकर्म शोभितम् ।
विनीतशिष्यैरपनीतकल्मषैरधिष्ठितं विश्वगुणाभिरञ्जितम् ॥

प्रश्न 22.
धनहीनो न हीनश्च धनिकः स सुनिश्चयः।
विद्यारत्नेन यो हीनः स हीनः सर्ववस्तुषु ॥

IV. पाठनाम उल्लिख्य कः कं प्रति अवदत् इति संस्कृतभाषया लिखत (चतुर्णामेव) (4 × 2 = 8)

प्रश्न 23.
त्वं विश्वस्य आर्तिं परिहरसि ।

प्रश्न 24.
सुखानि ते भर्तृकुलदेवताः वितरन्तु।

प्रश्न 25.
मम जीवनं सार्थकं भवेत् ।

प्रश्न 26.
‘भगवान्! किमभिधानः?

प्रश्न 27.
अहो! भग्नप्रतिज्ञोऽस्मि ।

प्रश्न 28.
सः यत्रकुत्रापि भवतु कालेज आनेतव्य एव।

V. दशवाक्यैः संस्कृतभाषया कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा उत्तरं लिखत। (पञ्चानामेव) (5 × 5 = 25)

प्रश्न 29.
पुराणेषु भारतं कथं वर्णितम्?

प्रश्न 30.
प्रव्राजकः।

प्रश्न 31.
अङ्गुलीयकप्रसङ्गः।

प्रश्न 32.
भामाशाहस्य राजभक्तिः।

प्रश्न 33.
सा शान्तिः ।

प्रश्न 34.
पुण्डरीकस्य जन्मवृत्तान्तः।

प्रश्न 35.
कर्णपरशुरामयोः संवादः।

प्रश्न 36.
विद्यार्थिनां कृते कृष्णशास्त्रिणां सन्देशः।

VI. मञ्जूषातः सूक्तं पदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत। (4 × 1 = 4)

सर्वावयवसुन्दरी, हिमवत्, सैन्यं, समीहितं

प्रश्न 37.
उत्तरं यत् समुद्रस्य ……….. दक्षिणं च यत् ।
उत्तरः
हिमवत्

प्रश्न 38.
त्वं आत्मनः ………… कुरु।
उत्तरः
समीहित

प्रश्न 39.
वैरिणां ………. समुद्रोपमं आसीत् ।
उत्तरः
सैन्यं

प्रश्न 40.
संक्षेपतश्चेत् स्मर्तव्या ………..।
उत्तरः
सर्वावयवसुन्दरी

VII. संयोजयत (4 × 1 = 4)

प्रश्न 41.
क – ख
(a) गांधर्वविधिना – (i) ब्रह्मा
(b) बिल्लाः – (ii) ऋषिकुमारकः
(c) पुण्डरीकः – (iii) योद्धारः
(d) प्रजापतिः – (iv) उपयेमे
उत्तरः
a – iv; b – iii; c – ii; d – i.

VIII. रेखाङ्कितानि पदानि अश्रित्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (त्रयाणमेव) (3 × 1 = 3)

प्रश्न 42.
अनुचराः प्रव्राजकस्य वचनं अपालयन् ।

प्रश्न 43.
कविकुलगुरुः कालिदासः।

प्रश्न 44.
प्रमदा परिणेतुः समीपे इष्यते।

प्रश्न 45.
चिन्तातुराणां न सुखं न निद्रा।

प्रश्न 46.
पुत्थलिका भोजराजं प्रति अब्रवीत्।

IX. यथानिर्देशं कुरुत। (चतुर्णामेव) (4 × 3 = 12)

प्रश्न 47.
सन्धिं विभंजत/योजयत। (त्रयाणामेव)
द्वीपोऽयम्, बाल्यादेव, सर्वस्य + आर्तिम्, देवाः + ते, तथा + एव।
उत्तरः
द्वीपोऽयम् = द्विपो + अयम्।
बाल्यादेव = बाल्यात् + एव।
सर्वस्य + आर्तिम् = सर्वस्यार्तिम्।
देवाः + ते = देवास्ते।
तथा + एव = तथैव।

प्रश्न 48.
विग्रहवाक्यं/समस्तपदं लिखत। (त्रयाणामेव)
इन्द्रद्वीपः, अनुद्धताः, तपोधनः, योगिनः वेषम्, अरण्यस्य मार्जालः, मनुजः पशुः इव।
उत्तरः
इन्द्रद्वीपः = इन्द्र इति द्वीपः।
अनुद्धताः = न उद्धताः।
तपोधनः = तपः एव धन यस्य सः।
योगिनः वेषम् = योगिवेषम् ।
अरण्यस्य मार्जालः = अरण्यमार्जालः।
मनुजः पशुः इव = मनुजपशुः।

प्रश्न 49.
लिङ्ग-विभक्ति-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
वचनात्, राज्ञः, पुत्थलिका, अम्बया।
उत्तरः
वचनात् = नपुंसकलिङ्गः, पञ्चमीविभक्तिः, एकवचनम् ।
राज्ञः = पुंलिङ्गः, षष्ठीविभक्तिः, एकवचनम् ।
पुत्थलिका = स्त्रीलिङ्गः, प्रथमाविभक्तिः, एकवचनम् ।
अम्बया = स्त्रीलिङ्गः, तृतीयाविभक्तिः, एकवचनम्।

प्रश्न 50.
लकार-पुरुष-वचनानि लिखत। (द्वयोरेव)
कुर्वन्ति, भक्षय, भवन्तु, खिद्यसे।
उत्तरः
कुर्वन्ति = लट्लकारः, प्रथमपुरुषः, बहुवचनम् ।
भक्षय – लोट्लकारः, मध्यमपुरुषः, एकवचनम्।
भवन्तु = लोट्लकारः, प्रथमपुरुषः, बहुवचनम् ।
खिद्यसे = लट्लकारः, मध्यमपुरुषः, एकवचनम् ।

प्रश्न 51.
पदपरिचयं कुरुत। (त्रयाणामेव)
विदित्वा, परिहृत्य, भवितुम्, निर्गतः।
उत्तरः
विदित्वा = त्वान्ताव्ययम्।
परिहृत्य = ल्यबन्ताव्ययम्।
भवितुम् = तुमुन्नन्ताव्ययम्।
निर्गतः = भूतकृदन्तः क्तप्रत्ययः।

प्रश्न 52.
प्रयोगं परिवर्तयत।
नरैः कर्माणि क्रियन्ते ।
उत्तरः
नराः कर्माणि कुर्वन्ति ।

अथवा

विधिना दर्शितं प्रभुत्वम्।
उत्तरः
विधिः प्रभुत्वं दर्शितवान् ।

प्रश्न 53.
अलङ्कारं सलक्षणं निर्दिशत ।
“प्रत्याययतीव मे हृदयम् ।
उत्तरंः
अत्र उत्प्रेक्षालङ्कारः अस्ति।
तल्लक्षणम् – ‘संभावनास्यादुत्प्रेक्षा’ इति।
अथवा
“कुसुमगन्धेन मधुकरीव आकृष्यमाणा।’
उत्तरंः
अत्र उपमालङ्कारः अस्ति।
तल्लक्षणम् – ‘उपमायत्र सादृश्यलक्ष्मीरुल्लसति द्वयोः’ इति।

प्रश्न 54.
कन्नडभाषया-आङ्ग्लभाषया वा अनुवदत। [5]
दीपावलीमहोत्सवः भारतवर्षस्य गृहे-गृहे प्रतिवर्षम् आचर्यते। संकलमालिन्यजालम् अपहरति । गहनान्धकारसमूहं दूरीकरोति। सर्वत्र प्रकाशं प्रसारयति। दीपानाम् अलङ्कारैः अलङ्कृता दीपावली समायाति। महोत्सवेऽस्मिन् भवनं परितः दीपानाम् आवली प्रकाशते। ‘दीपमाला आवली’ इव दृश्यते।

प्रश्न 55.
संस्कृतभाषया अनुवदत। [5]

Kartikeya, the destroyer of demon Taraka, is the younger son of Lord Shiva. Ganesha, the remover of obstacles, is His elder son. Kubera, the lord of wealth, is His friend. Parvathi, the mother of Universe, is His wife. Parvatharaja, the king of mountains, is His father-in law. Nandi is His vehicle. Virabhadra is His chief of army. In spite of all this Lord Shiva begs. What a destiny!

प्रश्न 56.
इमं परिच्छेदं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत। (5 × 1 = 5)
द्रौपद्यर्थं सौगन्थिका पुष्पमानेतु गच्छन् भीमसेनः मार्गमध्ये अतिकायं वृद्धं वानरं पश्यति। तं निद्रितं मत्वा प्रबोधयितुं सिंहनादं करोति। प्रबोधितः वानरः भीमसेनं तस्य परिचयं पृच्छति । भीमसेनः आत्मानं हनूमतः भ्राता इति परिचाययति। कपिः स्वस्य निश्शक्तिं निरूपयन् स्वपुच्छं उत्सार्यं गन्तुं सूचयति। प्रयत्ने विफलो जातः भीमः कपेः परिचयं पृच्छति। तदा कपिः स्वं केसरिनन्दनः वायुजातः हनूमान् इति परिचाययति। भीमसेनेन प्रार्थितः स्वस्य विराट्पं दर्शयति।
प्रश्नाः
(i) भीमसेनः मार्गमध्ये कं पश्यति?
(ii) भीमसेनः निद्रितं कपिं प्रबोधयितुं किं करोति?
(iii) भीमसेनः आत्मानं किमिति परिचाययति?
(iv) कपिः भीमसेनं किं सूचयति?
(v) कपिः स्वं किमिति परिचाययति?
उत्तरः
(i) भीमसेनः मार्गमध्ये अतिकायं वृद्धं वानरं पश्यति।
(ii) भीमसेनः निद्रितं कपिं प्रबोधयितुं सिंहनादं करोति।
(iii) भीमसेनः आत्मानं हनूमतः भ्राताः इति परिचाययति।
(iv) कपिः भीमसेनं स्वपुच्छम् उत्सार्य गन्तुं सूचयति।
(v) कपिः स्वं केसरिनन्दनः वायुजातः हनूमान् इति परिचाययति।
अथवा
पुस्तकप्रकाशकं प्रति पुस्तकप्रेषणाय आवेदनपत्रं लिखत।